1997 Refferendwm a Cynulliad

1997

Ail Refferendwm ar ddatganoli – Cymru’n pleidleisio Ie!

 

1999

Etholiad cyntaf Cynulliad Cenedlaethol Cymru – Plaid Cymru’n cipio 17 o seddi

 

Mehefin 1999

Ethol dau Aelod Seneddol Ewropeaidd – Jill Evans ac Eurig Wyn

 

2007

Plaid Cymru mewn llywodraeth am y tro cyntaf, fel rhan o glymblaid

1974 Tri Aelod Seneddol

1974

Plaid Cymru’n ennill tair sedd Seneddol yn etholiad mis Hydref – Dafydd Wigley (Caernarfon), Gwynfor Evans (Caerfyrddin) a Dafydd Elis Thomas (Meirionnydd)

 

1976

Canlyniadau cryf mewn etholiadau lleol, Plaid Cymru’n ennill Merthyr

 

1979

Refferendwm ar ddatganoli – Cymru’n pleidleisio Na

 

1982

Ar ôl brwydr hir S4C yn dechrau darlledu rhaglenni teledu yn Gymraeg

 

1945 Gwynfor Evans yn Llywydd

1945

Ethol Gwynfor Evans yn Llywydd Plaid Cymru

 

1953

Cychwyn Ymgyrch Senedd i Gymru – 240,652 yn cefnogi’r ddeiseb

 

1955

Brwydr Cwm Tryweryn yn erbyn boddi pentref Cymraeg Capel Celyn

 

14 Gorffennaf 1966

Gwynfor Evans yn cipio sedd Caerfyrddin a dod yn Aelod Seneddol cyntaf Plaid Cymru mewn isetholiad hanesyddol

1925 Cychwyn Plaid Cymru

15 Awst 1925 

Sefydlu Plaid Genedlaethol Cymru ym Mhwllheli

 

1929  

Lewis Valentine yn ennill 629 o bleidleisiau yn etholiad Seneddol cyntaf y Blaid

 

1936  

Llosgi’r ysgol fomio, Penyberth, Llŷn a charcharu tri arweinydd y Blaid – Saunders Lewis, Lewis Valentine a DJ Williams

Teyrnged i Drefnydd Allweddol Plaid Cymru

Talwyd teyrngedau ar faes Eisteddfod Ynys Môn 2017 i Elwyn Roberts – un o hoelion wyth Plaid Cymru a fu’n allweddol i’w datblygiad yn ystod yr 20fed ganrif.

Mewn sesiwn a drefnwyd gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru dywedodd Llywydd Anrhydeddus y Blaid Dafydd Wigley fod Elwyn Roberts yn ysbrydoliaeth i genhedlaeth newydd.

“Roedd yn genedlaetholwr cwbl ymarferol a gredai fod buddugoliaeth yn tyfu ar sail trefniadaeth wleidyddol”, meddai.

Brodor o Abergynolwyn, Meirionnydd fu Elwyn Roberts ac yn fab i chwarelwr llechi.  Aeth i weithio i’r banc ar ôl gadael yr ysgol a dod yn aelod o Blaid Cymru yn ei ddyddiau cynnar – gan sefydlu cangen ym Mlaenau Ffestiniog a ddaeth y fwyaf yng Nghymru.

Cafodd ei ryddhau o’i waith yn y banc sawl gwaith – i fod yn drefnydd etholiadol i Gwynfor Evans ym Meirionnydd yn 1945 ac wedyn i wasanaethu’r Eisteddfod Genedlaethol cyn dod yn drefnydd Gwynedd i Blaid Cymru a’i gyfarwyddwr cyllid yn 1951.

Yn y cyfarfod cofio cafwyd teyrngedau hefyd gan yr awdur Gwynn Matthews a chyn-Ysgrifennydd Cyffredinol y Blaid Dafydd Williams.  A soniodd Cyril Jones, cynrychiolydd i Gwynfor Evans yn isetholiad Caerfyrddin y 1966, am y rhan allweddol yr oedd wedi chwarae wrth ennill y sedd gyntaf erioed i Blaid Cymru yn Senedd San Steffan.

Clywyd sut yr oedd gwaith Elwyn Roberts wedi sicrhau na fydd Plaid Cymru’n methdalu nifer o weithiau.  A dywedodd Dafydd Wigley sut daeth galw iddo drefnu’r ymgyrch trawsbleidiol dros ddeiseb Senedd i Gymru yn y 1950au.

“Pan gymerodd Elwyn drosodd y cyfrifoldebau, roedd y ddeiseb wedi rhedeg ers dwy flynedd ac ond ychydig gannoedd o enwau arni. Gafaelodd Elwyn yn yr awenau gyda’i unplygrwydd nodweddiadol, a llwyddodd i gynyddu nifer yr enwau i dros chwarter miliwn.”

Dyma rhannau o’r areithiau ar 10 Awst 2017 yn Eisteddfod Genedlaethol Ynys Môn yng nghyfarfod gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru i Gofio Elwyn Roberts. 

Dafydd Wigley

 

Gwynn Matthews

 

Dafydd Williams

 

 

 

 

Cyfarfod Teyrnged a Cerdd yn dilyn ei farwolaeth yn 1989

Lewis Valentine – Cyflwyniad Arwel Vittle

Darlith yn Eisteddfod Genedlaethol Dinbych 5 Awst 2013
20130805ArwelVittle
gan Arwel Vittle

‘Lewis Valentine’

Addysg

Y Rhyfel Byd Cyntaf

Yn yr Ysbyty

1935LewisValentine

20130805ArwelVittle2

Hanes Plaid Cymru