Hanes Plaid Cymru

  • Cofio Phil Williams (1939 – 2003) yn Eisteddfod Caerdydd

    Bydd Plaid Cymru’n dathlu bywyd y diweddar Athro Phil Williams, ei hymgeisydd yn is-etholiad Caerffili hanner can mlynedd yn ôl, yn yr Eisteddfod Genedlaethol yng Nghaerdydd (am 11:45am, dydd Iau 9 Awst).

    Trefnir y cyfarfod gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru yn ystafell Cymdeithasau 3 yn y Senedd, Bae Caerdydd.

    “Ysbrydolodd Phil Williams genhedlaeth gyfan i sylweddoli’r hyn y gallai Cymru ei gyflawni – dim ond i’n cenedl ennill yr hawl i reoli ein bywydau ein hunain”, meddai Cadeirydd y Gymdeithas a chyn-Ysgrifennydd Cyffredinol Plaid Cymru, Dafydd Williams.

    Bydd cyn-Aelod Cynulliad ac Aelod Seneddol Ceredigion Cynog Dafis a Dafydd Williams yn arwain trafodaeth ar gyfraniad Phil Williams i Gymru yn y cyfarfod.

    Bydd cyfieithu ar y pryd i’r Saesneg. 

     

     

     

    Rhagor 16/07/2018

  • Elwyn Roberts – Darlithiau

    Elwyn Roberts, craig safadwy Plaid Cymru drwy ran helaeth o’r ugeinfed ganrif, oedd pwnc darlith flynyddol Cymdeithas Hanes y Blaid yn 2017.  Er gwaethaf ei gefndir yn y byd bancio, bu Elwyn Roberts yn genedlaetholwr penderfynol ac ymroddedig a roddodd ei gariad i Gymru o flaen unrhyw fuddiannau personol.

    Disgrifiwyd ei waith dros Gymru gan gyn-arweinydd Plaid Cymru Dafydd Wigley, hanesydd Gwynn Matthews ac olynydd i Elwyn fel ysgrifennydd cyffredinol y Blaid, Dafydd Williams.  Cewch ddarllen gopïau llawn o’u darlithiau a gwrando ar recordiad o’r sesiwn ym mhabell y Cymdeithasau ar faes yr Eisteddfod Genedlaethol yn Ynys Môn yn 2017.

     

    Cofio Elwyn Roberts

    Anerchiad gan Dafydd Wigley i Gymdeithas Hanes Plaid Cymru,

    Eisteddfod Ynys Môn; Awst, 2017

    Mae’n  bleser cael agor y cyfarfod hwn,  i gofio Elwyn Roberts, un o hoelion wyth y Blaid, ac mae’n addas  mai yma ar faes y Brifwyl ym Môn ...

    Rhagor 14/01/2018

  • Teyrnged i Drefnydd Allweddol Plaid Cymru

    Talwyd teyrngedau ar faes Eisteddfod Ynys Môn 2017 i Elwyn Roberts – un o hoelion wyth Plaid Cymru a fu’n allweddol i’w datblygiad yn ystod yr 20fed ganrif.

    Mewn sesiwn a drefnwyd gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru dywedodd Llywydd Anrhydeddus y Blaid Dafydd Wigley fod Elwyn Roberts yn ysbrydoliaeth i genhedlaeth newydd.

    “Roedd yn genedlaetholwr cwbl ymarferol a gredai fod buddugoliaeth yn tyfu ar sail trefniadaeth wleidyddol”, meddai.

    Brodor o Abergynolwyn, Meirionnydd fu Elwyn Roberts ac yn fab i chwarelwr llechi.  Aeth i weithio i’r banc ar ôl gadael yr ysgol a dod yn aelod o Blaid Cymru yn ei ddyddiau cynnar – gan sefydlu cangen ym Mlaenau Ffestiniog a ddaeth y fwyaf yng Nghymru.

    Cafodd ei ryddhau o’i waith yn y banc sawl gwaith – i fod yn drefnydd etholiadol i Gwynfor Evans ym Meirionnydd yn 1945 ac wedyn i wasanaethu’r Eisteddfod Genedlaethol cyn ...

    Rhagor 14/08/2017

  • Nofel Newydd John Osmond

    Y degawdau pan ddaeth Cymru’n genedl wleidyddol: sut trodd 1979 yn 1997

    Yma cewch wrando ar recordiad o sgwrs rhwng cadeirydd Hanes Plaid Dafydd Williams â John Osmond am ei nofel ddogfennol newydd Ten Million Stars Are Burning yng Nghynhadledd Wanwyn Plaid Cymru yn y Pafiliwn, Llangollen ar Ddydd Gwener, 23 Mawrth 2018.

    Dyma’r llyfr cyntaf mewn trioleg gan yr ysgrifennwr a sylwebydd adnabyddus John Osmond.  Mae’n olrhain y newidiadau mawr a fu yng Nghymru rhwng y ddau refferendwm datganoli yn 1979 a 1997 drwy lygaid dau gymeriad ffuglennol – a llu o bobl go iawn!

    Tra bo’r ddau brif gymeriad yn ffuglennol, mae’r nofel yn cyflwyno disgrifiad ffeithiol manwl o’r degawd cyn y refferendwm datganoli cyntaf yn 1979 gan awdur a chwaraeodd ran weithgar a chanolog yn y prif ddigwyddiadau.  Mae’n darllen hanfodol i bawb sydd am ddeall cefndir i’r ymgyrch gan Blaid Cymru ...

    Rhagor 20/04/2018

  • Jim Criddle 1947 -2017

    Cawr Diymhongar

    Helen Mary Jones yn rhoi teyrnged i Jim Criddle

    Cefais y fraint yn y Gynhadledd y mis diwethaf o gyflwyno gwobr gwasanaeth oes i deulu’r diweddar Jim Criddle, gweithiwr a chynghorydd Plaid Cymru am flynyddoedd ym Mhontllanfraith.

    Yn ôl pob sôn bu Jim ar un cyfnod yn aelod o’r Blaid Lafur; chymrodd hi ddim yn hir iddo weld y goleuni. Cafodd ei berswadio gan ei hen ffrind Malcolm Parker i sefyll  dros Blaid Cymru mewn etholiad cyngor yn gynnar yn y 70au, a dyna gychwyn ar ymroddiad oes i Blaid Cymru a chyfanswm o dros 30 mlynedd o wasanaeth fel cynghorydd.

    Yn ystod yr un cyfnod dechreuodd Jim ddysgu Cymraeg, a llwyddodd yn hynny o beth. Trwy’r gwersi yma y daeth ar draws ei wraig Rhian Heulyn, ac fe fagodd y ddau deulu Cymraeg ei iaith, Betsan, Geraint a Branwen. Daeth gweithio dros ...

    Rhagor 09/01/2018

  • Gordon Wilson, SNP – teyrnged gan Dafydd Wigley

    Yn 79 mlwydd oed, bu farw cyn-arweinydd Plaid Genedlaethol yr Alban Gordon Wilson yn ddiweddar. Bu Gordon yn gyfaill mawr i Gymru. Mae Plaid Cymru’n estyn ein cydymdeimlad i’w weddw Edith a’i deulu, ac i’n cyfeillion yn yr Alban a’r tu draw. Ceir teyrnged yma gan ei gyfaill Dafydd Wigley a weithiodd gydag ef dros ein dwy wlad.

    Gordon Wilson, SNP – teyrnged gan Dafydd Wigley

    Roedd Gordon yn gyfaill mawr i Gymru ac yn genedlaetholwr i’r carn.

    Cofiaf i’r ddau ohonon ni gyfarfod yn ysgol haf Plaid Cymru ym Machynlleth yn 1965 pan fu’n Ysgrifennydd Cenedlaethol yr SNP, a bu’n ymweld â Chymru lawer dro.

    Cafodd y ddau ohonon ni ein hethol i San Steffan ym Mis Chwefror 1974 a chydweithio drwy ddyddiau drycin Deddfau Datganoli 1978 a’r Refferenda yn 1979 pan rwystrodd y rheol anghyfiawn 40% yr Alban rhag ennill eu Cynulliad Cenedlaethol, ...

    Rhagor 29/06/2017