Hanes Plaid Cymru

  • Nofel Newydd John Osmond

    Y degawdau pan ddaeth Cymru’n genedl wleidyddol: sut trodd 1979 yn 1997

    Yma cewch wrando ar recordiad o sgwrs rhwng cadeirydd Hanes Plaid Dafydd Williams â John Osmond am ei nofel ddogfennol newydd Ten Million Stars Are Burning yng Nghynhadledd Wanwyn Plaid Cymru yn y Pafiliwn, Llangollen ar Ddydd Gwener, 23 Mawrth 2018.

    Dyma’r llyfr cyntaf mewn trioleg gan yr ysgrifennwr a sylwebydd adnabyddus John Osmond.  Mae’n olrhain y newidiadau mawr a fu yng Nghymru rhwng y ddau refferendwm datganoli yn 1979 a 1997 drwy lygaid dau gymeriad ffuglennol – a llu o bobl go iawn!

    Tra bo’r ddau brif gymeriad yn ffuglennol, mae’r nofel yn cyflwyno disgrifiad ffeithiol manwl o’r degawd cyn y refferendwm datganoli cyntaf yn 1979 gan awdur a chwaraeodd ran weithgar a chanolog yn y prif ddigwyddiadau.  Mae’n darllen hanfodol i bawb sydd am ddeall cefndir i’r ymgyrch gan Blaid Cymru ...

    Rhagor 20/04/2018

  • Jim Criddle 1947 -2017

    Cawr Diymhongar

    Helen Mary Jones yn rhoi teyrnged i Jim Criddle

    Cefais y fraint yn y Gynhadledd y mis diwethaf o gyflwyno gwobr gwasanaeth oes i deulu’r diweddar Jim Criddle, gweithiwr a chynghorydd Plaid Cymru am flynyddoedd ym Mhontllanfraith.

    Yn ôl pob sôn bu Jim ar un cyfnod yn aelod o’r Blaid Lafur; chymrodd hi ddim yn hir iddo weld y goleuni. Cafodd ei berswadio gan ei hen ffrind Malcolm Parker i sefyll  dros Blaid Cymru mewn etholiad cyngor yn gynnar yn y 70au, a dyna gychwyn ar ymroddiad oes i Blaid Cymru a chyfanswm o dros 30 mlynedd o wasanaeth fel cynghorydd.

    Yn ystod yr un cyfnod dechreuodd Jim ddysgu Cymraeg, a llwyddodd yn hynny o beth. Trwy’r gwersi yma y daeth ar draws ei wraig Rhian Heulyn, ac fe fagodd y ddau deulu Cymraeg ei iaith, Betsan, Geraint a Branwen. Daeth gweithio dros ...

    Rhagor 09/01/2018

  • Gordon Wilson, SNP – teyrnged gan Dafydd Wigley

    Yn 79 mlwydd oed, bu farw cyn-arweinydd Plaid Genedlaethol yr Alban Gordon Wilson yn ddiweddar. Bu Gordon yn gyfaill mawr i Gymru. Mae Plaid Cymru’n estyn ein cydymdeimlad i’w weddw Edith a’i deulu, ac i’n cyfeillion yn yr Alban a’r tu draw. Ceir teyrnged yma gan ei gyfaill Dafydd Wigley a weithiodd gydag ef dros ein dwy wlad.

    Gordon Wilson, SNP – teyrnged gan Dafydd Wigley

    Roedd Gordon yn gyfaill mawr i Gymru ac yn genedlaetholwr i’r carn.

    Cofiaf i’r ddau ohonon ni gyfarfod yn ysgol haf Plaid Cymru ym Machynlleth yn 1965 pan fu’n Ysgrifennydd Cenedlaethol yr SNP, a bu’n ymweld â Chymru lawer dro.

    Cafodd y ddau ohonon ni ein hethol i San Steffan ym Mis Chwefror 1974 a chydweithio drwy ddyddiau drycin Deddfau Datganoli 1978 a’r Refferenda yn 1979 pan rwystrodd y rheol anghyfiawn 40% yr Alban rhag ennill eu Cynulliad Cenedlaethol, ...

    Rhagor 29/06/2017

  • Elwyn Roberts – Darlithiau

    Elwyn Roberts, craig safadwy Plaid Cymru drwy ran helaeth o’r ugeinfed ganrif, oedd pwnc darlith flynyddol Cymdeithas Hanes y Blaid yn 2017.  Er gwaethaf ei gefndir yn y byd bancio, bu Elwyn Roberts yn genedlaetholwr penderfynol ac ymroddedig a roddodd ei gariad i Gymru o flaen unrhyw fuddiannau personol.

    Disgrifiwyd ei waith dros Gymru gan gyn-arweinydd Plaid Cymru Dafydd Wigley, hanesydd Gwynn Matthews ac olynydd i Elwyn fel ysgrifennydd cyffredinol y Blaid, Dafydd Williams.  Cewch ddarllen gopïau llawn o’u darlithiau a gwrando ar recordiad o’r sesiwn ym mhabell y Cymdeithasau ar faes yr Eisteddfod Genedlaethol yn Ynys Môn yn 2017.

     

    Cofio Elwyn Roberts

    Anerchiad gan Dafydd Wigley i Gymdeithas Hanes Plaid Cymru,

    Eisteddfod Ynys Môn; Awst, 2017

    Mae’n  bleser cael agor y cyfarfod hwn,  i gofio Elwyn Roberts, un o hoelion wyth y Blaid, ac mae’n addas  mai yma ar faes y Brifwyl ym Môn ...

    Rhagor 14/01/2018

  • Teyrnged i Drefnydd Allweddol Plaid Cymru

    Talwyd teyrngedau ar faes Eisteddfod Ynys Môn 2017 i Elwyn Roberts – un o hoelion wyth Plaid Cymru a fu’n allweddol i’w datblygiad yn ystod yr 20fed ganrif.

    Mewn sesiwn a drefnwyd gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru dywedodd Llywydd Anrhydeddus y Blaid Dafydd Wigley fod Elwyn Roberts yn ysbrydoliaeth i genhedlaeth newydd.

    “Roedd yn genedlaetholwr cwbl ymarferol a gredai fod buddugoliaeth yn tyfu ar sail trefniadaeth wleidyddol”, meddai.

    Brodor o Abergynolwyn, Meirionnydd fu Elwyn Roberts ac yn fab i chwarelwr llechi.  Aeth i weithio i’r banc ar ôl gadael yr ysgol a dod yn aelod o Blaid Cymru yn ei ddyddiau cynnar – gan sefydlu cangen ym Mlaenau Ffestiniog a ddaeth y fwyaf yng Nghymru.

    Cafodd ei ryddhau o’i waith yn y banc sawl gwaith – i fod yn drefnydd etholiadol i Gwynfor Evans ym Meirionnydd yn 1945 ac wedyn i wasanaethu’r Eisteddfod Genedlaethol cyn ...

    Rhagor 14/08/2017

  • Penblwydd Arbennig i Blaid Cymru ym Mro Waldo

     

    Bydd Plaid Cymru’n nodi hanner can mlynedd lansio ei changen ym Maenclochog gyda noson ddathlu arbennig Nos Iau, 27 Ebrill (am 7:30pm yn Neuadd Gymuned Maenclochog).

    Sefydlwyd y gangen yn sgil yr isetholiad enwog ym mis Gorffennaf 1966 pan gipiodd Gwynfor Evans y sedd gyntaf erioed i Blaid Cymru ennill yn San Steffan.

    Bydd y noson yn dwyn i gof y dyddiau hynny, ond hefyd yn edrych ymlaen at y sialensiau newydd sy’n wynebu Sir Benfro a Chymru yn ystod yr 21ain ganrif, meddai Hefin Wyn, a fydd yn ymladd ar gyfer sedd ar y cyngor sir yn yr etholiadau ar 4 Mai.

    “Dwi’n ymwybodol mai Bro Waldo yw Bro Maenclochog. Hau’r hedyn mwstard oedd WaldoWilliams pan safodd fel ymgeisydd seneddol cyntaf Plaid Cymru yn Sir Benfro yn 1959” meddai Hefin Wyn.  “Mae’n bryd i’r hedyn mwstard ddwyn ffrwyth ym mro ei blentyndod.”

    Bydd gwesteion ...

    Rhagor 14/04/2017