Yng nghanol holl weithgarwch Ysgol Haf hynod lwyddiannus yng Nglanllyn ger y Bala, Meirionnydd, trefnwyd ymweliad â safleoedd dau ddigwyddiad o bwys yn hanes dwy wlad Geltaidd ar 16 Gorffennaf 2011.
Arweiniwyd yr ymweliad gan y Gynghorydd Sir Elwyn Edwards i gronfa dwr Tryweryn a phentref Fron-goch, ble daliwyd 1,800 o garcharorion Gwyddelig yn dilyn Chwyldro’r Pasg yn 1916.
Rhoddwyd y teitl Prifysgol Chwyldro i wersyll Fron-goch wrth i’r carcharorion drefnu cyfarwyddid cyfrinachol mewn tacteg filwrol yn ogystal â dysgu’r iaith Wyddeleg a’r Gymraeg. Ymhlith y Gwyddelod bu’r arweinwyr Michael Collins ac Arthur Griffith. Yn 2002 dadorchuddiwyd plac mewn tair iaith i nodi’r carchariad.
Aeth y parti ymlaen mewn coets i edrych ar argae a chapel coffa Cwm Tryweryn, ble boddwyd cymuned Gymraeg Capel Celyn er gwaeth gwrthwynebiad chwyrn pobl Cymru. Fe soniodd y Cynghorydd Edwards, sy’n hanu o’r ardal, sut yr oedd pobl leol a chenedlaetholwyr ledled Cymru wedi gwrthsefyll y boddi. Mae Dinas Lerpwl wedi cynnig ymddiheuriad o fath yn ystod y blynyddoedd diweddar.
Hwyluswyd yr ymweliad gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru. Wrth ddiolch i’r Cynghorydd Edwards, dywedodd y cyn-AS Adam Price bod deall y gorffennol yn ymrymuso cenhedlaeth newydd i weithio dros ddyfodol gwell i Gymru.
• Yn ystod Cynhadledd 2011, mae Cymdeithas Hanes Plaid Cymru yn trefnu cyfarfod ymylol i nodi gyrfa JE Jones, ysgrifennydd y Blaid rhwng 1930 a 1962.
