Cymru a Chwyldro’r Pasg – Cenhadaeth Jack White yn 1916
Traddodir y ddarlith yn Saesneg gan Syd Morgan am 4yp Dydd Gwener, 21 Hydref yng Nghynhadledd Plaid Cymru, Pafiliwn Llangollen.
Wrth i ni nodi canmlwyddiant Chwyldro’r Pasg eleni, mae Cymru wedi canolbwyntio ar wersyll-garchar Frongoch. Fodd bynnag, mae ail gysylltiad rhwng y ddwy genedl. Mae hwn yn bwrw goleuni ar sut yr adweithiodd Llafur i’r Chwyldro, gan ddylanwadu’n sylweddol ar y canfyddiad gan Blaid Genedlaethol Cymru o Iwerddon a Llafur am ddegawdau.
Ym Mis Ebrill 1916 daeth Jack White i Forgannwg ar genhadaeth i achub James Connolly rhag ei ddienyddio. Methodd; fe saethwyd Connolly yr un bore ag y cafodd White ei arestio. Mae’r cyflwyniad hwn yn edrych ar cri de cœur White: “Cafodd Connolly ei saethu gan fintai saethu Brydeinig a llofruddiwyd sosialaeth yn Iwerddon gyda chydsyniad a chymorth negyddol sosialwyr asgell-chwith Prydeinig”.
Cymdeithas Hanes Plaid Cymru, 4pm Dydd Gwener 21 Hydref 2016
Cynhadledd Plaid Cymru Pafiliwn Llangollen