Teyrnged Hywel
Mae fy nhad wedi’i amgylchynu gan ei bobl ef heddiw.
Byddai wedi mwynhau eich cwmni, cymaint o wynebau cyfarwydd i hel atgofion am yr hen ddyddiau.
Roeddwn i’n edmygu fy nhad, er na ddwedais hynny wrtho erioed.
Roedd fy nhad yn ‘multitasker’, yn athro yn ystod y dydd, yn ymgyrchydd gyda’r nos, ac yn ‘bouncer’ yng Ngllwb Ifor Bach ar y penwythnos.
Y llwybr hawdd mewn bywyd yw un o gydymffurfiaeth – mynd gyda’r llif, derbyn eich sefyllfa, a pheidio â gofyn am fwy.
Mae siarad yn erbyn anghyfiawnder, sefyll dros achos, a meiddio dychmygu dyfodol gwahanol yn gofyn am aberth personol ac yn dod â chost. Mae’n codi gwrychyn – yn cythruddo’r drefn sefydledig.
Doedd fy nhad ddim yn un i fynd gyda’r llif. Mewn gwirionedd, treuliodd y rhan fwyaf o’i fywyd yn nofio yn erbyn y llanw, yn ymdrechu am fwy, llawer mwy, i Gymru a’i phobl. Fe gasglodd fyddin o wirfoddolwyr gwahanol i nofio gydag ef – Dai Payne, Dez Harries, Terry O’Neill, Rhys Lewis, i enwi ond ychydig, ac sydd yn anffodus, ddim gyda ni mwyach, ond yn allweddol wrth wneud y camau caled ar y daith hir tuag at ddyfodol gwell. Ac wrth gwrs, ei ffrind annwyl Alan Jobbins sydd gyda ni heddiw.
Dwi’n cofio troedio strydoedd Caerdydd gyda fy nhad pan oeddwn i’n blentyn, yn stopio i ollwng taflenni, posteri a phlacardiau. O oedran ifanc, roeddwn ni’n gwybod fod fy nhad yn hoff o siarad, ac roedd gollwng taflen yn gallu troi’n gyfarfod llawn mewn dim o dro. A dyna lle, yn eistedd y tu allan yn Renault 4 ail-law fy nhad oedd heb system wres gweithredol, nes i a’m brodyr a’n chwiorydd ddysgu’r grefft o amynedd. A dwi’n golygu amynedd go iawn.
Ym mis Mai 1979, penderfynodd fy nhad sefyll fel ymgeisydd Plaid Cymru ar gyfer etholiadau San Steffan yng Ngogledd Caerdydd. Roedd ei swyddfa ymgyrchu ar ben City Road yn y Rhath, ffordd oedd yn filltir o hyd yn llawn siopau, têc-awês, tafarndai a beiciau modur o Japan.
Yn ystod yr ymgyrch, byddwn i’n ymweld â’r swyddfa’n aml gyda dad. Roedd y lle’n fwrlwm o weithgarwch – blychau’n pentyrru, taflenni’n cael eu dosbarthu, a polion pren yn cael eu cysylltu â lluniau o fy nhad ar gyfer gerddi blaen pobl. Pe bai canlyniadau’r etholiad yn seiliedig ar ymroddiad, angerdd ac egni, byddai fy nhad wedi gadael y gweddill ar ei ôl. Yn anffodus, daeth yn olaf parchus iawn gyda 1,081 o bleidleisiau, dim ond 16,100 o bleidleisiau’n brin o fuddugoliaeth.
Ar fore Llun, aeth fy nhad yn ôl i’w swydd fel athro yn Ysgol Gynradd Gladstone, a mi es i i ddal bws rhif 25 i’r ysgol yn Llandaf. Wrth i’r bws fynd heibio City Road, heibio’r hen swyddfa ymgyrchu oedd bellach ar gau, gwelais faner Gymreig enfawr yn y ffenestr gyda’r geiriau canlynol o dani. Geiriau sydd heb fy ngadael erioed:
I am wounded but not yet slain
I will rise up and fight again.
Roeddwn i ond yn 12 oed ar y pryd, ond sylweddolais bryd hynny fod fy nhad yn rhyfelwr go iawn.
A bu’n ffyddlon i’w air, cododd eto a brwydrodd eto, ac fe’i hetholwyd yn Aelod o’r Cynulliad Cenedlaethol newydd ei ffurfio yn 1999. Dyna’r ysbryd oedd yn diffinio fy nhad.
Doedd e ddim yn berffaith, dim o bell ffordd. Roedd yr amser a roddwyd i’r achos yn golygu llai o amser ar gyfer y pethau tadol arferol. Ond roedd hynny’n iawn. Roedd yn ddyn da ac yn dad cadarn a oedd yn caru ei blant a’i deulu’n fawr. Roedd ei gyfarfodydd Plaid Cymru yn y nhafarn New Ely yn y 70au yn fanteisiol i ni fel plant hefyd. Daethon ni o hyd i gannoedd o fatiau cwrw, wnaeth orchuddio waliau ein ystafelloedd gwely am flynyddoedd.
Roedd fy nhad yn gymeriad, tipyn o gymeriad. Roedd e bob amser yn gwisgo’n smart, fel ei dad. Ac fel ei dad, doedd dim diddordeb ganddo mewn pethau materol. Pan wnaeth y Renault 4 roi’r gorau iddi, cafodd e’i gyfnewid am un addas ail-law. Roedd ei Ford Cortina felen yn adnabyddus yn y gymdogaeth. Pan oedd angen newid y fenders rhydlyd uwchben y teiars blaen, fe ffeindiodd bâr o fenders aqua marine a wnaeth y tro. Roedd rhywbeth am y car hwnnw a dynnai sylw. Cymaint felly, fe gafodd ei ddwyn bump gwaith o flaen y tŷ. Efallai bod poblogrwydd Starsky & Hutch ar y pryd wedi chwarae rhan. Pwy a ŵyr.
Mae’n anodd crynhoi bywyd ar ychydig ddarnau o bapur.
Fel llawer o bobl sy’n ymroi i newid cymdeithasol, unwaith y cychwynnodd fy nhad ar y llwybr hwn, doedd dim troi’n ôl. Daeth yn hollysol, yn waith ei fywyd.
Mae angen pobl fel dad arnom, fel John Benson, fel Alan Bates, pobl sy’n sefyll dros yr hyn sy’n iawn ac yn dal ati, beth bynnag fo’r gost. Dyna’r unig ffordd i newid ystyrlon ddigwydd.
Wrth edrych yn ôl ar fywyd fy nhad, dwi’n meddwl y gallaf ddweud yn ddiogel ei fod wedi gwneud y mwyaf o bob munud, ac wedi gwneud i bob munud gyfrif dros Gymru.
Mi fydda i’n dy golli, dad. Nos da.
Teyrnged Rhys
Roedd Dad yn ddyn ei filltir sgwar. Roedd yn ymfalchïo yn y ffaith ei fod yn “Cairdiff born and Cairdiff bred” ac roedd ei acen a’i frwdfrydedd dros y Brifddinas yn amlwg i bawb. Roedd ganddo lwyth o straeon am drigolion a lleoliadau ei ieuenctid. Bydd rhai ohonom yma yn gweld hi’n anodd anghofio’r drafodaeth hir rhwng Dad ac Anti Elizabeth un Dydd Nadolig am ba liw oedd drws ffrynt ar Albany Rd yn y 1940au. Roedd yn hynod falch o’i rieni ac roedd yn dwlu ar ei chwiorydd, fel yr oeddent hwythau’n dwlu ar eu brawd bach. Gyda Anti Elizabeth ac Anti Martha roedd e’n wastad yn sicr o gael chwerthiniad, waeth pa mor wael oedd ei jôc!
Roedd Dad wastad ychydig yn rebel. Ar y pryd, roedd yn anarferol iawn, os nad yn ddigyffelyb, i rywun di-Gymraeg gyda thafodiaith gref Caerdydd ymuno â Plaid Cymru. Roedd ganddo egni a brwdfrydedd anhygoel. Rhaid bod ei ysgogiad wedi bod yn sioc i rai aelodau Plaid yng Nghaerdydd ar y pryd, ond roedd ganddo weledigaeth clir bod Cymru well yn bosib. Eto, roedd yn gwybod bod hynny’n gofyn am lawer o waith caled. Doedd Dad byth yn disgwyl i unrhyw un wneud gwaith nad oedd ef ei hun yn ei wneud.
Pan ymunodd Dad â Plaid Cymru yn y 50au hwyr, hi oedd y blaid fwyaf rhifol yng Nghaerdydd. Fodd bynnag, oherwydd ymdrechion Dad, syrthiodd yr aelodaeth yn fuan.
Ie, clywsoch chi’n iawn. Ar ôl derbyn rhestr o’r aelodaeth gan y chwedlonol Nans Jones, sylweddolodd fy nhad fod yn rhaid bod rhywbeth o’i le, gan fod y rhestr yn cynnwys ymgyrchwyr ac aelodau etholedig o bleidiau eraill. Unwaith yn aelod o Plaid, yna aelod o Plaid am byth. Ymwelodd ag un cyfeiriad lle ddarganfuwyd mai lletywr oedd yr aelod Plaid, ond roedd wedi symud i ffwrdd yn y 1930au canol, dros chwarter canrif ynghynt!
Gyda’r rhestr aelodaeth nawr yn fwy realistig, dechreuodd y gwaith caled o ymgyrchu. Y dyddiau hynny roedd yna elyniaeth go iawn tuag at y Gymraeg a Phlaid Cymru yng Nghaerdydd.
Mae yna lawer o straeon am Dad yn ymgyrchu. Mae rhai, fel ei gyfarfyddiad â bonheddwr Seisnig dig gyda monocl, ddim yn medru cael eu hadrodd o bulpud capel. Mae eraill, fel pan dorrodd boteli llaeth yn ddamweiniol, cyn cuddio ei rosét yn gyflym a dweud wrth y preswylydd ei fod yn galw ar ran y Blaid Lafur, yn llawer mwy diniwed.
Er y diffyg llwyddiant etholiadol am ddegawdau, roedd Dad o hyd yn bositif. Mi fyddai’n edrych am rywbeth calonogol yn yr etholiadau mwya’ diflas. Rwy’n cofio adeg etholiad 1997, roedd Dad wrth ei fodd bod Ieuan Wyn Jones wedi cynyddu ei fwyafrif yn wyneb y don o gefnogaeth i’r Blaid Lafur a bod Plaid Cymru wedi cadw ei ernes mewn dros hanner o’r etholaethau. Eisiau cynnig gobaith i bobl ifanc oedd ei ysbrydoliaeth i sefydlu Clwb Ifor Bach wedi siom refferendwm ’79 a welodd Margaret Thatcher yn cael ei hethol.
Roedd y Gymraeg wedi hen farw o’r teulu pan aeth ati i ddysgu’r iaith. Iddo fe, rhodd oedd y Gymraeg a bu’n dysgu hi i oedolion am ddegawdau. Pan oedd y niferoedd yn rhy brin i gynnal y dosbarth dysgu Cymraeg yn Ysgol Gladstone, byddai Dad a Penri Jones yn croesi’r ffordd i fynwent Cathays i ychwanegu enwau at y gofrestr!
Credai gydag angerdd bod y Gymraeg yn rhan anatod o fywyd Caerdydd. Y ffaith bod cynifer o enwau llefydd yn Gymraeg yn y brifddinas oedd ei ysbrydoliaeth i ymchwilio a darganfod hanes cyfoethog yr iaith yng Nghaerdydd. Roedd wrth ei fodd yn darganfod hen enwau Cymraeg, ac mae nifer fel Nant Lleucu a Heol Plwca bellach yn cael eu defnyddio’n swyddogol.
Mae’n anodd credu heddiw mai polisi Cyngor Morgannwg hyd ddiwedd y 60au oedd bod rhaid i o leiaf un rhiant siarad yr iaith cyn i blentyn allu derbyn addysg Gymraeg. Ac yntau dal heb feistroli’r iaith, brwydrodd Dad i sicrhau bod fy mrawd John yn gallu derbyn addysg Gymraeg. Arweiniodd y newid polisi yma at dwf aruthrol mewn addysg Gymraeg yn y de-ddwyrain. Heddiw, daw dros 70% o ddisgyblion addysg Gymraeg Caerdydd o gartrefi di-Gymraeg.
Bu’n brwydro am ddegawdau yn erbyn ei gyflogwr, sef y cyngor sir, i ehangu’r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg. Doedd e ddim yn bwysig iddo bod hyn yn niweidio ei yrfa. I Dad, roedd Cymru llawer pwysicach nag unrhyw fudd personol. Bu’n allweddol yn sefydlu nifer o ysgolion, a’i arbenigedd yn hanes Caerdydd yn ei alluogi i gynnig enwau addas.
Roedd Dad wrth ei fodd yn cwrdd â chyn-ddisgyblion o Gwrt yr Ala a Gladstone. Byddai nifer yn dweud wrtho sut y newidiodd Dad eu bywydau a’u deffro i’w Cymreictod. Pan fu farw Dad, cysylltodd nifer o’i gyn-ddisgyblion a siarad amdano ar y cyfryngau cymdeithasol. Disgrifiodd llawer ef fel eu hoff athro, a dywedodd llawer eu bod bellach yn siarad Cymraeg oherwydd ef, bod eu plant yn mynychu ysgolion cyfrwng Cymraeg, ac mai Dad oedd yn eu dysgu i ganu’r Anthem Genedlaethol. Ni allwn fyth fesur cyfraniad athro da ac ysbrydoledig.
Er iddo ymddeol o’r Cynulliad yn ôl yn 2007, roedd yn anhygoel yn y dyddiau ar ôl ei farwolaeth gweld nifer o’i gyn-etholwyr y bu’n ei helpu yn cysylltu. Pobl fel Michael O’Brien, dioddefwr camweinyddu cyfiawnder difrifol, a John Benson a Phil Jones, ymgyrchwyr di-flino dros weithwyr Allied Steel & Wire a’u teuluoedd.
Y diwrnod y bu farw, ffoniodd Geraint Davies, Aelod Cynulliad cyntaf y Rhondda, fi. Dywedodd wrtha i am yr holl gefnogaeth a roddodd Dad i’w ymgyrch lwyddiannus yn y Rhondda yn 1999, er bod hynny wedi lleihau siawns Dad o gael ei ethol. Roedd hynny’n nodweddiadol o Dad. Roedd Plaid Cymru a Chymru wastad yn dod cyn unrhyw elw personol.
Roedd y blynyddoedd olaf yn anodd iddo, ond nes i byth clywed Dad yn cwyno am ei hun erioed. Hyd at y diwedd, roedd ei wên pan welon ni ef yr un fath, ac roedd staff gofalgar Shire Hall yn gweld heibio ei salwch ac yn dangos caredigrwydd anhygoel tuag at Dad ac aton ni fel teulu.
Mae Dad yn gadael 12 o wyrion. Er ei gyfraniadau lu, dyma yw ei brif gyfraniad i’w genedl hoff.
Diolch i bobl fel Dad, trwy ei eiriau a’i weithredoedd, y mae modd i ni ganu heddiw gyda hyder ychwanegol:
“O bydded i’r hen iaith barhau.”
Teyrnged Dafydd Iwan
Diolch am y cyfle yma i ddweud gair am ddyn arbennig iawn. Nes i gyfarfod Owen John gyntaf mewn ysgol Haf ieuenctid y Blaid yn Llangollen rhywle nol yn ganol y 60’au, pan oeddem ni gyd yn ifanc. Ac o’n i wedi synnu a rhyfeddi ar y dyn ifanc yma o Gaerdydd oedd mor frwd, mor danllyd o frwd dros y Blaid a dros Gymru- a doedd e ddim yn siarad Cymraeg! Doeddwn i ddim wedi cwrdd a’r fath anifail- oedden i’n byw yn Llanuwchlyn! A nes i synnu a rhyfeddi ar y gwr ifanc am sawl diwrnod o’r wythnos yna.
Dwi’n meddwl mod i wedi gweld Owen John yn dechrau cael gafael ar yr iaith Gymraeg, achos oedd gen i ffrind gyda fi o Lanuwchlyn, a gwallt coch gyda fe, ac roedd rhywun yn amlwg wedi dweud wrth Owen John mai’r gair oedd gennom ni am rywun gyda gwallt coch oedd ‘cochyn’. Ac felly, bob tro roedd fy ffrind yn dod i mewn i’r stafell, roedd Owen John yn gweiddi “cochyn!” dros bobman. Ac roedd yn amlwg yn mwynhau sŵn y gair, a bod e’n gallu dweud gair Cymraeg a bod pobl yn ymateb. Doedd fy ffrind ddim yn ‘blesd o gwbl! Yn anffodus, fe wnaeth rhywun arall ddysgu iddo yn ystod yr wythnos bod yna air Cymraeg arall yn odli gyda ‘cochyn’, ac roedd Owen John wedi gwirioni fwy fyth bod gyda fe ddau air Cymraeg, y ddau yn odli, a’r ddau yn fendigedig eu sŵn. Ac felly bod tro roedd fy ffrind yn dod i mewn, byddai’n dweud “cochyn mochyn!”, a doedd fy ffrind ddim yn ‘blesd o gwbwl!
A dwi’n meddwl mai dyna ddechrau taith Owen John i’r iaith Gymraeg. Achos nes i gyfarfod e dros y blynyddoedd, dros hanner can mlynedd, mewn cynhadledd, pwyllgor, rali a phrotest, a chanfasio ac wrth gwrs, erbyn hynny, yr oedd Owen John wedi meistroli’r iaith, heb golli dim o’i danbeidrwydd, heb golli dim o’i frwdfrydedd. A bob tro y byddwch yn cyfarfod ag Owen John, roeddech chi yng nghanol rhyw ymgyrch, drwy’r amser. Doedd e methu peidio a rhyfeddi, at y fath ynni, y fath ysbryd, a’r fath frwdfrydedd parhaus. Oeddwn i digwydd bod, ar y ffordd yma, yn prynu tannau i’r gitâr, gan mod i wedi penderfynu dal ati am ryw flwyddyn bach eto. A phwy oedd yno, a doeddwn i erioed wedi cwrdd â hi o’r blaen, oedd y ferch rydyn ni newydd glywed yn canu. A dyma Stacey’n dweud sut oedd Owen John wedi newid cwrs ei bywyd hi a’i theulu, wedi bod yn gefn iddi drwy’r cyfnod aeth hi drwyddi wrth ddysgu’r Gymraeg, wedi bod yn gefn iddyn nhw wrth symud i ysgol feithrin Gymraeg, ag i ysgol gynradd Gymraeg, ac Owen John yno drwy’r adeg yn gefn i bob ymgyrch.
Ac yna, wrth gwrs, Clwb Ifor Bach. Roedd pobl yn synnu bod Owen John yn un o brif sefydlwyr Clwb Ifor Bach. Pan fydd rhywbeth fel ‘na’n digwydd, sy’n gadael ei ôl ar eich diwylliant chi, mae’n cyniwau am flynyddoedd. Ni oedd yng Nghaerdydd yn ystod y 60’au, roedd hi’n boen, bron, i gyfarfod ag Owen John achos roedd e’n berwi dros rhywbeth o hyd. Yn berwi dros sefydlu’r clwb Cymraeg yma. Ac roeddech chi’n gwybod bod e mynd i ddigwydd. Blynyddoedd o ferwi ac ymgyrchu a pwyso a chodi arian, ac yn y diwedd, agorwyd drysau Clwb Ifor Bach. Dwi ddim yn gwybod beth oedd Owen John yn meddwl o’r lle erbyn diwedd, ond mae wedi bod yn gyfraniad aruthrol o bwysig, a wedi dod a rai i mewn. A dyna, wrth gwrs yw ein breuddwyd ni gyd, ac wrth gwrs, breuddwyd Owen John. Gwneud y Gymraeg yn iaith byw, a dod a’r Gymraeg i galon Caerdydd.
Roedd e wrth ei fodd gyda Chaerdydd. Mewn cariad gyda Chaerdydd. Gafodd sawl un ohonom ni’r profiad o fynd o gwmpas rhai o strydoedd Caerdydd gydag Owen John, ac yntau’n dweud “fan hyn oedd… fan hyn gyhoeddwyd…” Roedd yn gwybod hanes Caerdydd, ac yn clymu hanes Caerdydd gyda hanes y Gymraeg a hanes Cymru. A ddweud y gwir, un o ddadleuon mawr Owen John oedd, rydyn ni’n falch o Gaerdydd fel prifddinas, oherwydd ei bod hi, yn y bôn, yn y cychwyn, yn ddinas Gymraeg. Ac mae gennom ni gyd yr atgofion yma am ŵr oedd yn berwi o gariad dros Gymru, dros y Gymraeg, dros ei hanes, ag un a newidiodd fywyd Caerdydd a Chymru i raddau mwy nag y gwneith y ran fwyaf ohonom ni.
Roedd hi’n fraint cael nabod Owen John, a melys y cof amdano. Diolch amdano.
Teyrnged Lona Roberts
“Nawr te. Chi sy’n mynd o ddrws i ddrws i ganfasio, wyneb yn wyneb â pherson sydd yn eich wynebu chi, cofiwch: mae trysor ydych chi’n cynnig iddyn nhw. Dyfodol gwell i Gymru- a nhw yn rhan o hwnna!” Dyna oedd Owen John. Yn Plasnewydd, lawr fan hyn. Yn llawn ysbryd, angerdd a direidi. Yn fachgen ifanc, roedd e wedi’i wefreiddio. Y sbarc yna, wedi cael gafael ynddo. A fyntiau wedi ei dderbyn yn ran annatod o’i fywyd e.
Gaf i drio disgrifio shwt oedd hi ym Mhlaid Cymru ar ddechrau’r 50’au y ganrif ddiwethaf. Merch ifancaf teulu Gwyn Daniel ydw i. Un arall, fy nghad, fel Owen John, a ddaliwyd gan ddelfryd o Gymru fel y gallai fod. Athro ysgol oedd fy nhad yn ystod y dydd, ond gyda’r nos y byddai e’n rhwydweithio i gael y main i’r wal. Er mwyn i’w gael e nol siathre ar awr rhesymol, roedd mam yn mynnu mynd a fi gydag ef. Yn ifanc, roedden i’n cael ei adael gydag ef yn swyddfa Plaid Cymru ar Queen Street. Cyfnod pan fyddai ceir a bwsiau, yn llifo’n ‘fishi’ nol a mlan ar hyd y stryd honno. Y mynediad ar ochr siop, a wedyn roedd rhaid dringo grisiau cul, serth i gyrraedd y llawr cyntaf. Grisiau serth arall wedyn i gyrraedd yr ail lawr, a grisiau wedyn i gyrraedd y trydydd llawr ar ben yr adeilad. Ac yno, yr oedd ystafell fawr â dwy swyddfa. Wrth y fordydd roedd gwragedd mewn oedran yn eu cotiau a’u hetiau bach, a dynion mewn tei a siwt, a finnau’n cael eistedd gyda nhw… i stwffio amlenni, a disgwyl fy nhad. Pobl garedig ag annwyl, halen y ddaear. Yn eu plith roedd brawd a chwaer Mrs Gruffydd John Williams, priod yr athro enwog, a’i brawd, Tad Megan, ac Emrys Roberts.
Nawr dwi ddim yn gwybod sawl un ohonoch chi sydd yma prynhawn yma a gafodd y profiad o wrando ar Owen John yn disgrifio ei ymweliad cyntaf ar y swyddfa honno. Cyrraedd yn llawn afiaeth, gyda dau neu dri o ffrindiau i gynnig ei hunan at ennill y Gymry newydd. Dringo un set o risiau, dringo yr ail set o risiau, wedyn y trydydd, ac agor y drws. O’n i’n sgrechain chwerthin wrth wrando arno yn disgrifio’r profiad o agor y drws. Ond siomodd Owen John ddim, daliodd e ati. Daeth e wedyn i gysylltiad â Thŷ’r Cymru yn Heol Gordon, ac unwaith eto, derbyn y profiad o fod yn ran o bobl oedd lot fawr yn hŷn nag ef, ond ei bryd ar wella dyfodol Cymru.
Oeddwn i’n byw a bod yno fel plentyn, ymysg yr hen gelfi o dai cymwynaswyr. Rwy’n cofio’n dda y croeso a rhoddwyd i soffa a gyrhaeddwyd o’i chartref trwy garedigrwydd Mrs Dewi Watkin Powell. Mae’r Beibl yn sôn am y proffwyd Elliseus yn cydio ym mantell Elias y proffwyd, wrth i hwnnw gael ei gymryd i’r nefoedd. Cydiodd Owen John ym mantell Iorwerth Morgan a fu’n gymwynaswr mawr i’r tîm, a bu Owen John yn weithgar a diwyd yno gan sicrhau dyfodol pellach i’r tŷ. Diolch Owen John, a diolch i chi hefyd, ei deulu.
Mae Rhys wedi gofyn i fi ddarllen un o ddamhegion yr Arglwydd Iesu. Dyma i chi Dameg yr Hedyn Mwstard. Mae ddameg yma yn yr efengyl yn ôl Mathew, Marc a Luc. Dyma fel ‘ma hi yn yr efengyl yn ôl Mathew:
“Y mae teyrnas nefoedd yn debyg i hedyn mwstard, a gymerodd rhywun a’i hau yn faes. Dyma’r lleiaf o’r holl hadau, ond wedi iddo dyfu, ef yw’r mwyaf o’r holl lysiau, a daw yn goeden, fel bod adar yr awyr yn dod ac yn nythu yn ei ganghennau.”
A dyna hi, heb eglurhad yn y byd. Yn enghraifft odidog o’r modd y dysgai Iesu, yn enghraifft wych o’i sicrwydd yn llwyddiant ei genhadaeth. Mae Owen John bellach yn rhydd o’r hen glefyd creulon yna a’i caethiwodd cyhyd, ac mae e nawr ymysg ein cwmwl tystion gogoneddus ni. Mae e yn llinach y rai a blannodd hadau a meithrin yr ardd ym mhob tywydd. Yn hyderus y byddai yna gymwd, a hwnnw o dan fendith yr holl alluog. Cafodd y fraint o weld ei waith yn ffrwytho, a llawenhau yn hynny.
“Gan fod cymaint torf o dystion o’n cwmpas”, meddai’r llythyr at yr Hebreaid, “gan fod gymaint torf o dystion o’n cwmpas, gadewch i ni redeg yr yrfa sydd o’n blaen heb ddiffygio gan gadw ein golwg ar yr Iesu, awdur a pherffeithydd ffydd.”
A nawr dyma rhannau o’r gair sanctaidd i’n cysuro a’n calonogi:
Medd y salmydd, “Fy enaid, bendithia’r Arglwydd, a’r cyfan sydd ynof ei enw sanctaidd, ef sy’n maddau fy holl gamweddau, yn iachau fy holl afiechyd, yn fy nghoroni â chariad a thrugaredd. Y mae Duw yn noddfa ac yn nerth i ni, yn gymorth parod mewn cyfyngder. Yr Arglwydd yw fy ngoleuni a’m gwaredigaeth, rhag pwy yr ofnaf. Yr Arglwydd yw cadernid fy mywyd, rhag pwy y dychrynaf.”
A’r Arglwydd Iesu sy’n dweud: “Dewch ataf i, bawb sy’n flinedig ac yn llwythog, ac mi roddaf i orffwystra i chwi. Addfwyn ydwyf, ac ostyngedig o galon. Yr wyf yn gadael i chwi dangnefedd. Fy nhangnefedd i fy hun. Nid fel mae’r byd yn rhoi, yr wyf i’n rhoi i chwi. Peidiwch a gadael i ddim gynhyrfu’ch calon , a pheidiwch ag ofni. Yn y byd fe gewch orthrymder, ond codwch eich calon. Yr wyf fi wedi gorchfygu’r byd.”
Ac o waith yr apostol Paul: “Pwy a’n gwahana ni oddi wrth gariad Crist? Yr wyf yn gwbl sicr na all angau nag einioes, na presennol na dyfodol, na grymusterau, na dim arall a grëwyd ein gwahanu ni oddi wrth gariad Duw yng Nghrist Iesu, ein Harglwydd. Llyncwyd angau mewn buddugoliaeth. O angau, ble mae dy fuddugoliaeth? O angau, ble mae dy golyn? Ond i dduw bo’r diolch, yr hwn sy’n rhoi’r fuddugoliaeth i ni trwy ein Harglwydd Iesu Grist. Felly, fy nghyfeillion annwyl, byddwch yn gadarn a diysgog, yn helaeth bob amser yng ngwaith yr Arglwydd, gan eich bod yn gwybod nad yw eich llafur yn yr Arglwydd yn ofer.
Boed clod i’w enw,
Amen.
