Nos Wener 12 Ionawr 2024 dathlwyd 100 mlynedd ers y cyfarfod cyntaf i sefydlu Plaid Cymru.
Leanne Wood, Rosanne Reeves, Richard Wyn Jones, Gareth Clubb
Dyma sylwadau Leanne Wood a Richard Wyn Jones ar ddechrau’r cyfarfod
Hwb Bywiog i Ddathliadau’r Blaid
Cafwyd dechreuad bywiog i gyfres o ddigwyddiadau fydd yn dathlu sefydlu Plaid Cymru bron canrif yn ôl Nos Wener 12 Ionawr 2024 yng Nghanolfan Cymunedol Belle Vue, Albert Crescent, Penarth.
Daeth aelodau o’r Blaid a’u gwesteion at ei gilydd i nodi ffurfio grŵp cyfrinachol, y Mudiad Cymreig, un o’r grwpiau a ymunodd wedyn i ffurfio’r Blaid Genedlaethol.
Cyfarfu pedwar o bobl ar 7 Ionawr 1924 yn rhif 9 Bedwas Place, Penarth, gan gofnodi eu penderfyniad i greu “Plaid Genedlaethol Cymru” – Ambrose Bebb, Griffith John Williams, Elisabeth Williams a Saunders Lewis, y bardd a’r dramodydd mawr, a darpar arweinydd y blaid, a fu’n byw wedyn ym Mhenarth o 1952 hyd ei farwolaeth yn 1985.
Bu trafodaeth am ganrif o ymgyrchu gan Blaid Cymru a’i gobeithion ar gyfer y dyfodol dan arweiniad cyn-Arweinydd Plaid Cymru Leanne Wood a Chyfarwyddwr Canolfan Llywodraethiant Cymru, yr Athro Richard Wyn Jones.
Fe roddodd Leanne Wood deyrnged i’r holl aelodau a weithiai’n ddygn dros Gymru ar hyd y blynyddoedd, er nad oedden nhw’n amlwg eu hun, yn arbennig felly’r miloedd o fenywod a chwaraeodd ran allweddol wrth adeiladu’r genedl. Cafwyd hyn ei ategu gan Richard Wyn Jones, a aeth ymlaen i ddadansoddi’r amgylchiadau a arweiniodd at ffurfio Plaid Cymru a bwrw golwg ar yr heriau a’r cyfleoedd sydd o’i blaen.
Ar ôl eu cyfraniadau yn y pafliwn Belle Vue pavilion yr oedd sesiwn drafod fywiog dros ben am y dyfodol i Blaid Cymru yn ogystal â’i pherfformiad dros y can mlynedd diwethaf.
Bu hefyd dadl frwd am ddyddiad a lleoliad sefydlu Plaid Genedlaethol Cymru. Caernarfon ym Mis Rhagfyr 2024 meddai Richard Wyn Jones, ond o’r gynulleidfa rhoddwyd achos cryf dros Benarth gan Gwenno Dafydd – un o dri o ddisgynyddion Ambrose Bebb oedd yn bresennol. Yn swyddogol, fodd bynnag, bydd y canmlwyddiant yn cael ei dathlu ym Mis Awst y flwyddyn nesaf, canfed pen-blwydd cyfarfod ym Mhwllheli yn ystod yr Eisteddfod Genedlaethol ym 1925.
Trefnwyd y noson gan Gangen Penarth a Dinas Powys o’r Blaid gyda chefnogaeth Cymdeithas Hanes Plaid Cymru. Cadeiriwyd gan Gaeth Clubb.
“Rydyn ni wrth ein boddau gyda’r gefnogaeth gref i gyfarfod llwyddiannus dros ben, y cyntaf mewn cyfres sydd i olrhain cwrs ffurfio mudiad cenedlaethol Cymru ganrif yn ôl” meddai Cadeirydd y Gymdeithas Hanes Dafydd Williams.