Teyrnged i Drefnydd Allweddol Plaid Cymru

Talwyd teyrngedau ar faes Eisteddfod Ynys Môn 2017 i Elwyn Roberts – un o hoelion wyth Plaid Cymru a fu’n allweddol i’w datblygiad yn ystod yr 20fed ganrif.

Mewn sesiwn a drefnwyd gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru dywedodd Llywydd Anrhydeddus y Blaid Dafydd Wigley fod Elwyn Roberts yn ysbrydoliaeth i genhedlaeth newydd.

“Roedd yn genedlaetholwr cwbl ymarferol a gredai fod buddugoliaeth yn tyfu ar sail trefniadaeth wleidyddol”, meddai.

Brodor o Abergynolwyn, Meirionnydd fu Elwyn Roberts ac yn fab i chwarelwr llechi.  Aeth i weithio i’r banc ar ôl gadael yr ysgol a dod yn aelod o Blaid Cymru yn ei ddyddiau cynnar – gan sefydlu cangen ym Mlaenau Ffestiniog a ddaeth y fwyaf yng Nghymru.

Cafodd ei ryddhau o’i waith yn y banc sawl gwaith – i fod yn drefnydd etholiadol i Gwynfor Evans ym Meirionnydd yn 1945 ac wedyn i wasanaethu’r Eisteddfod Genedlaethol cyn dod yn drefnydd Gwynedd i Blaid Cymru a’i gyfarwyddwr cyllid yn 1951.

Yn y cyfarfod cofio cafwyd teyrngedau hefyd gan yr awdur Gwynn Matthews a chyn-Ysgrifennydd Cyffredinol y Blaid Dafydd Williams.  A soniodd Cyril Jones, cynrychiolydd i Gwynfor Evans yn isetholiad Caerfyrddin y 1966, am y rhan allweddol yr oedd wedi chwarae wrth ennill y sedd gyntaf erioed i Blaid Cymru yn Senedd San Steffan.

Clywyd sut yr oedd gwaith Elwyn Roberts wedi sicrhau na fydd Plaid Cymru’n methdalu nifer o weithiau.  A dywedodd Dafydd Wigley sut daeth galw iddo drefnu’r ymgyrch trawsbleidiol dros ddeiseb Senedd i Gymru yn y 1950au.

“Pan gymerodd Elwyn drosodd y cyfrifoldebau, roedd y ddeiseb wedi rhedeg ers dwy flynedd ac ond ychydig gannoedd o enwau arni. Gafaelodd Elwyn yn yr awenau gyda’i unplygrwydd nodweddiadol, a llwyddodd i gynyddu nifer yr enwau i dros chwarter miliwn.”

Dyma rhannau o’r areithiau ar 10 Awst 2017 yn Eisteddfod Genedlaethol Ynys Môn yng nghyfarfod gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru i Gofio Elwyn Roberts. 

Dafydd Wigley

 

Gwynn Matthews

 

Dafydd Williams

 

 

 

 

Cyfarfod Teyrnged a Cerdd yn dilyn ei farwolaeth yn 1989