âDros Gymru’n Gwlad – Hanes Sefydlu Plaid Cymruâ.
Ar 17 Gorffennaf 2025 daeth yr awduron Arwel Vittle a Gwen Gruffudd i Adeilad y Pierhead i drafod eu llyfr newydd gyda Karl Davies mewn achlysur a noddwyd gan Mabon ap Gwynfor AS ac a drefnwyd gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru.
Dyma gyfle i chi wrando ar y sgwrs hynod ddiddorol ar sefydlu Plaid Cymru yn y cyfnod cyn 1925.
Diolch i Senedd Cymru am ddarparu’r cofnod.
Dei Tomos yn trafod bywyd Harri Webb gyda’r Athro M. Wynn Thomas a Dafydd Williams
Vaughan Roderick yn trafod y bardd Harri Webb gyda Peter Finch ar Sunday Supplement 13 Medi 2020
Cofio Wynne Samuel ar Prynhawn Da Chwefror 2019
Cyfweliad gyda Syd Morgan
Mae Syd Morgan yn rhan o frwydr Plaid Cymru ers pum degawd – ers y dyddiau pan redai gylchgrawn cenedlaetholgar yn y Brifysgol yn Abertawe yn ystod y 1960au. Fe roes y gorau swydd weinyddu prifysgol er mwyn dod yn drefnydd llawn-amser i’r Blaid yng Nghwm Rhymni – a daeth yn un o’r cynghorwyr a ffurfiodd un o’r timau rheoli cyntaf Plaid Cymru yng nghymoedd y De. Cewch glywed ragor am ei waith dros y mudiad cenedlaethol yn y cyfweliad hwn gyda chadeirydd Hanes Plaid, Dafydd Williams yma.
Syd Morgan (ar y chwith, uchaf), ymgeisydd y Blaid yn is-etholiad Pontypridd, Mis Chwefror, 1989
Yn yr Eisteddfod Genedlaethol yng Nghaerdydd dydd Iau, 9 Awst 2018, bu Plaid Cymru’n dathlu bywyd y diweddar Athro Phil Williams, ei hymgeisydd yn is-etholiad Caerffili hanner can mlynedd
Trefnwyd y cyfarfod gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru a rhoddwyd teyrngedau gan Dafydd Williams a Cynog Dafis a chyfraniad gan Dafydd Wigley.
Teyrnged Dafydd Williams
Teyrnged Cynog Dafis
Cyfraniad Dafydd Wigley
Y degawdau pan ddaeth Cymru’n genedl wleidyddol: sut trodd 1979 yn 1997
Yma cewch wrando ar recordiad o sgwrs rhwng cadeirydd Hanes Plaid Dafydd Williams Ăą John Osmond am ei nofel ddogfennol newydd Ten Million Stars Are Burning yng Nghynhadledd Wanwyn Plaid Cymru yn y Pafiliwn, Llangollen ar Ddydd Gwener, 23 Mawrth 2018.
Dyma’r llyfr cyntaf mewn trioleg gan yr ysgrifennwr a sylwebydd adnabyddus John Osmond. Mae’n olrhain y newidiadau mawr a fu yng Nghymru rhwng y ddau refferendwm datganoli yn 1979 a 1997 drwy lygaid dau gymeriad ffuglennol – a llu o bobl go iawn!
Tra bo’r ddau brif gymeriad yn ffuglennol, mae’r nofel yn cyflwyno disgrifiad ffeithiol manwl o’r degawd cyn y refferendwm datganoli cyntaf yn 1979 gan awdur a chwaraeodd ran weithgar a chanolog yn y prif ddigwyddiadau. Mae’n darllen hanfodol i bawb sydd am ddeall cefndir i’r ymgyrch gan Blaid Cymru i ennill hunanlywodraeth i Gymru.
Ar 10 Awst 2017 yn Eisteddfod Genedlaethol Ynys MĂŽn cynhaliwyd cyfarfod gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru i Gofio Elwyn Roberts.
Dyma rhan o’r areithiau
Dafydd Wigley
Gwynn Matthews
Dafydd Williams
Mae Cymdeithas Hanes Plaid Cymru’n falch i gyhoeddi fersiwn estynedig o ddarlith Cynhadledd Wanwyn 2017 a draddodwyd ar Ddydd Gwener 3 Mawrth gan D. Hywel Davies.
Yn dwyn y teitl âDJ and NoĂ«lle: Shaping the Blaidâ, mae’r ddarlith yn edrych ar y rhan gref y bu Dr DJ Davies a Dr NoĂ«lle Davies yn chwarae ar ddatblygiad Plaid Cymru.
Graddiodd Hywel Davies mewn Gwleidyddiaeth Ryngwladol yng Ngholeg y Brifysgol, Aberystwyth a bu’n Fyfyriwr Ymchwil yng Ngholeg y Brifysgol Caerdydd. Mae’n gyn-olygydd y Merthyr Express a bu hefyd yn newyddiadurwr ac yn gynhyrchydd/gyfarwyddwr teledu gyda HTV/ITV Cymru a Ffilmiauâr Nant. Mae’i lyfr ‘The Welsh Nationalist Party, 1925-1945: A Call to Nationhood’ yn dal yn ffynhonnell glasurol ar sefydlu Plaid Cymru a degawdau cynnar y mudiad.
Cymru a Chwyldroâr Pasg â Cenhadaeth Jack White yn 1916
Traddodwyd y ddarlith yn Saesneg gan Syd Morgan am 4yp Dydd Gwener, 21 Hydref yng Nghynhadledd Plaid Cymru, Pafiliwn Llangollen.
Wrth i ni nodi canmlwyddiant Chwyldroâr Pasg eleni, mae Cymru wedi canolbwyntio ar wersyll-garchar Frongoch. Fodd bynnag, mae ail gysylltiad rhwng y ddwy genedl. Mae hwn yn bwrw goleuni ar sut yr adweithiodd Llafur iâr Chwyldro, gan ddylanwaduân sylweddol ar y canfyddiad gan Blaid Genedlaethol Cymru o Iwerddon a Llafur am ddegawdau. Ym Mis Ebrill 1916 daeth Jack White i Forgannwg ar genhadaeth i achub James Connolly rhag ei ddienyddio. Methodd; fe saethwyd Connolly yr un bore ag y cafodd White ei arestio.
Cynhaldledd Plaid Cymru Pafiliwn Llangollen