COFIO GRAFFITWYR GWLADGAROL
Ymddangosodd gyntaf yn CwmNi, papur bro Cwm Rhymni a’r cyffiniau
Philip Lloyd
Ar wahoddiad Dafydd Islwyn cyhoeddais atgofion o’m magwraeth ym Margoed yn ystod y 3-degau a’r 4-degau yn Tua’r Goleuni (rhagflaenydd CwmNi) yn 2005 a 2006. Soniais am y triwyr gwladgarol Alf Williams (gwerthwr gyda’r Bwrdd Nwy) a Deri Smith a Dave Pritchard (cyd-weithwyr yn ffatri South Wales Switchgear, Pontllanfraith). Dyma hanes un o’u campau, fel y’i hadroddais yn rhifyn gwanwyn 2021 o’r Casglwr, cylchgrawn Cymdeithas Bob Owen. Yn Y Casglwr, roedd y golygydd wedi rhoi capsiynau i’r lluniau a oedd yn ymylu ar fod yn farddonol!
Pan ddeuthum i adnabod Alf, Deri a Dave yn 1961 roedden nhw wedi bod wrthi’n paentio’r slogan ‘Free Wales’ mewn safleoedd amlwg, yn y cymoedd yn bennaf. Mynnnodd y tri gyda chryn balchder fy mod i’n mynd â nhw yn fy Standard 9 hynafol i wylio eu campweithiau a’u rhoi ar gof a chadw gyda’m camera.
Un o’r safleodd oedd wal-gynnal ger y man lle roedd yr A470 yn croesi Afon Taf ar ei ffordd i Ferthyr Tudful drwy Dreharris, Ynysowen a Throed-y-rhiw. Nid degau o flynyddoedd o wynt a glaw barodd i’r enghraifft hon o’u murweithiau ddiflannu ond gwelliannau i’r A470 a dargyfeirio’r rhan honno ohoni yn ffordd ddeuol ar hyd ochr arall y cwm.
Ar fin yr hen A470
Rydw i’n hynod falch o’r llun a dynnais o’r ffens haearn-rhychog a safai y tu ôl i’r platfform lle disgynnai gweithwyr glofa Taff Merthyr o’u trenau ar y rheilffordd rhwng Nelson a Bedlinog. Roedd hi’n hwyr y dydd, a’r nos yn dechrau cau amdanom. Eisteddodd Deri ar fin y ffordd i fod yn flaendir i’r llun. Gosodais fy nghamera ar drybedd a’i roi ar waith am tua hanner munud (llawer mwy na’r ffracsiwn o eiliad arferol) – a gobeithio. Ond doedd dim rhaid imi bryderu. Pan gyrhaeddodd y print drwy’r post bu llawenydd mawr – fel mae’r ail lun yn cadarnhau.
Platfform rheilffordd glofa Taff Merthyr
Un safle ymhell o gynefin Alf, Deri a Dave yng Nghwm Rhymni oedd gatiau barics Aberhonddu. I ffwrdd â ni felly yn y Standard 9 dros y Bannau. Ond gwelir oddi wrth y llun (a dynnais yn llechwraidd rhag ofn imi gael fy ngweld gan filwr ar ddyletswydd) fod yr awdurdodau milwrol wedi gwneud eu gorau glas i ddiddymu’r llythrenwaith cyn inni gyrraedd.
Barics Aberhonddu
Buom hefyd ar hyd yr ffordd fawr rhwng Merthyr ac Aberdâr, fel mae’r pedwerydd llun yn dangos.
Ar y ffordd rhwng Merthyr ac Aberdâr
Fy Standard 9 ar drywydd arall