Categori: Gweithgareddau y Gymdeithas

Gweithgareddau y Gymdeithas. Society Activites

Cofio Harri Webb 1920 -1994

Nodwyd canmlwyddiant geni’r bardd gwladgarol nodedig Harri Webb gyda seremoni pan roddwyd blodau ar ei fedd yn Eglwys y Santes Fair, Penard, Gŵyr (12 dydd Dydd Llun 7 Medi 2020). 

Ganwyd Harri Webb yn 45 Tycoch Road, Abertawe a’i fagu yn Catherine Street ger canol y ddinas.  Roedd gydag ef gysylltiadau teuluol cryf â Phenrhyn Gwyr.

Daeth yn ffigur amlwg ym Mhlaid Cymru, gan olygu papur Saesneg y mudiad Welsh Nation a sefyll yn ymgeisydd drosti yn etholaeth Pontypwl yn etholiad cyffredinol 1970.

Enillodd Harri Webb fri yn fardd yn ystod y 1960au, pan ddechreuodd y mudiad cenedlaethol gynyddu yng nghymoedd diwydiannol y De, a bu’n gyfrannwr rheolaidd i’r cylchgrawn Poetry Wales.

Dywedodd yr Athro Emeritws Prys Morgan fod Harri Webb wedi llwyddo ennill poblogrwydd mawr fel bardd.

“Er bod ei waith yn bennaf yn Saesneg, doedd neb yn fwy o Gymro twymgalon na Harri “.

Rhoddwyd blodau ar y bedd gan Guto Ap Gwent, Kittle.


Guto Ap Gwent a’r Athro Prys Morgan wrth fedd Harri Webb
ar ôl y sermoni yn Egwlys y Santes Fair,

Noddwyd y seremoni gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru a’r Blaid yn Abertawe a Gŵyr gyda chydweithrediad caredig Ficer Plwyf y Tri Chlogwyn, y Parchedig Peter Brooks a’i chynnal yn ôl y rheolau ymbellhau cymdeithasol.

 

Manylion llawn o fywyd Harri Webb i’w cael yn:

https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-harri-webb-1566453.html

Etholiad Merthyr 1970

S.O. – CYMÊR A CHYMRO

Bu S.O. Davies yn AS Llafur dros Ferthyr Tudful o 1934 hyd 1970. Cafodd ei ethol am y tro cyntaf mewn is-etholiad yn dilyn marwolaeth yr AS ILP lleol gyda 51% o’r bleidlais (yn erbyn rhyddfrydwr, ymgeisydd ILP a chomiwnydd) a 68% yn etholiad cyffredinol 1935 yn erbyn yr ILP yn unig. Ond am weddill ei yrfa, cafodd gefnogaeth gan ganrannau a amrywiai rhwng 74% ac 81%. Y Pleidwyr a safodd yn ei erbyn yn y 50au a’r 60au oedd Trevor Morgan (fel cenedlaetholwr annibynnol), Ioan Bowen Rees a Meic Stephens.

Ond cyn etholiad 1970 cafodd gohebydd gyda’r Merthyr Express gip ar restr o ddarpar-ymgeiswyr y Blaid Lafur drwy Gymru, Lloegr a’r Alban. Roedd enw S.O. Davies yno, gyda’r symbol * yn ei ymyl. Gofynnodd y gohebydd i’r argraffwyr beth oedd ei arwyddocâd a chael yr ateb ei fod yn golygu ‘not re-adopted’ gan fod y blaid leol wrthi yn y broses o ddewis olynydd i S.O., er na fu trafodaeth rhyngddyn nhw ac yntau am y penderfyniad. Cyhoeddodd y Merthyr Express y newydd syfrdanol hwn am ollwng un a oedd wedi gwasanaethu ei bobl fel cynghorydd lleol, maer ac aelod seneddol am ddegau o flynyddoedd.

  

Mae’r gweddill yn chwedl. Safodd S.O. fel ymgeisydd ‘Llafur Annibynnol’ (na fyddai’n gyfreithiol-bosib heddiw), gan ennill 51% o’r bleidlais yn erbyn y Llafurwr swyddogol Tal Lloyd (cyn-faer arall). Drwy gyd-ddigwyddiad rhyfedd, dyna’r union ganrannau (o’u talgrynnu) a gafodd yr S.O. buddugol a’i wrthwynebydd rhyddfrydol yn is-etholiad 1934. Yn 1958 cynhaliwyd cynhadledd flynyddol Plaid Cymru yng Nghastell Cyfarthfa, a Tal Lloyd oedd y maer a groesawodd yr aelodau yn swyddogol i’r fwrdeistref yn rhinwedd ei swydd.

Chris Rees oedd ymgeisydd Plaid Cymru yn 1970. Dywedodd wrthyf un tro nad llongyfarch S.O. a wnaeth yn unig yn y cyfrif ond ychwanegu mai dyna’r tro cyntaf iddo fedru dweud mor falch ydoedd nad oedd wedi ennill ei hun! A gwn am o leiaf un aelod o’r Blaid a fu’n helpu S.O. yn ei ymgyrch.

Roedd S.O. Davies yn wladgarwr. Yn y cofnod Wikipedia amdano dywedir: Largely indifferent to party discipline, he defied official Labour policy by championing such causes as disarmament and Welsh nationalism. Cefnogodd fudiad deiseb Senedd i Gymru yn y 1950au, gan ymuno â’r siaradwyr ar y llwyfan mewn rali a drefnwyd gan Blaid Cymru yng Nghaerdydd ym Medi 1953 (gw. y llun ar dudalen 297 o Tros Gymru, J.E. a’r Blaid gan J.E. Jones, 1970). Ac yn 1955 cyflwynodd ei fesur ‘Government of Wales’ yn Nhŷ’r Cyffredin, a baratowyd gyda chymorth gan arbeniwyr o blith aelodau’r Blaid. Ond yn ôl y disgwyl, ni fu ei ymgais yn llwyddiannus.

Dyma un rhan ddifyr o’r drafodaeth ar lawr y TÅ·. Dywedodd S.O. bod cefnogaeth i’r mesur yn dod o ‘Monmouthshire, Cardiff, West —’. Torrodd George Thomas (AS Gorllewin Caerdydd) ar ei draws gan honni: ‘The hon. Gentleman will not get much support there’. Gorffennodd S.O. ei frawddeg yn feistrolgar: ‘— Rhondda, and other places’.

Bu farw S.O. Davies yn 1972, ac yn yr is-etholiad a enillwyd i Lafur gan Ted Rowlands gyda 48.5% o’r bleidlais, cafodd Emrys Roberts, ymgeisydd Plaid Cymru 37.

PHILIP LLOYD

 

Y Parchedig Fred Jones un o sylfaenwyr y Blaid

Y Parchedig Fred Jones (1877-1948) fu un o’r chwech a sefydlodd Blaid Cymru mewn cyfarfod ym Mhwllheli yn y flwyddyn 1925 ac un o’r Cilie, teulu enwog o feirdd Ceredigion.  Bu’n weinidog yn Rhymni, Treorci ac yn Nhal-y-bont Ceredigion, ac yn genedlaetholwr pybyr.

Dafydd Iwan yn traddodi darlith am ei dad-cu, Fred Jones, un o sefydlwyr Plaid Cymru.  Hefyd yn y llun, Ben Lake AS a gadeiriodd y sesiwn yng Nghynhadledd y Blaid yn Abertawe 4 Hydref 2019.

 

 

 

 

 

Dyma recordiad o anerchiad Dafydd Iwan a gyflwynwyd gan Ben Lake, Aelod Seneddol Cerdigion.

 

 

Cofeb i Glyn James

Dadorchuddir Plac Glas er cof am y cenedlaetholwr amlwg Glyn James am 2:00pm Dydd Sadwrn 19 Hydref y tu faes i 9 Darran Terrace, Glyn Rhedynog / Ferndale, Rhondda CF43 4LG.  Fe’i dadorchuddir gan y Cynghorydd Geraint Davies ac fe drefnir y digwyddiad gan Archif y Maerdy.  Gweinir lluniaeth yng Nghlwb Dynion Busnes a Phroffesiynol, 65-66 Dyffryn Street, Glyn Rhedynog CF43 4EW, diolch i Archif y Maerdy.

Golwg ar genedlaetholdeb cyn 1925

 

Mewn darlith gynhwysfawr ym Mhabell y Cymdeithasau 2, Ddydd Iau 8 Awst yr Eisteddfod yn Llanrwst 2019 bu Robin Chapman yn olrhain hanes y cyfnod cyn lansio Plaid Genedlaethol Cymru yn 1925

Gellir darllen y ddarlith yma :- Golwg ar Genedlaetholdeb cyn 1925

Gallwch hefyd glywed recordiad o’r ddarlith >

 

 

 

 

Bywyd Wynne Samuel

Gwladgarwr Arloesol – Bywyd Wynne Samuel

‘Dyn o ddawn aruthrol a weithiai galon ac enaid dros Gymru’ – dyna ddisgrifiad cryno o Wynne Samuel, un o bencampwyr cynnar Plaid Cymru.  Mae’n dod o’r portread hwn o wladgarwr arloesol – un a ystyriwyd ar un adeg yn arweinydd potensial o’r mudiad cenedlaethol.

Mae’r deyrnged hon gan gadeirydd Cymdeithas Hanes Plaid Cymru Dafydd Williams yn olrhain gyrfa hynod Wynne, ac yn cyhoeddi nifer o luniau a ddogfennau am y tro cyntaf.  Seilir ar ddarlith ddarluniadol a draddodwyd yng nghynhadledd Plaid Cymru yn Aberteifi Ddydd Gwener 5 Hydref 2018, ond mae’r testun wedi ei newid a’i ehangu’n sylweddol.  Fe gewch ei ddarllen yma.

Linc > Wynne SAMUEL

 

 

Dogfennau Vic Davies o 1967

GWYBODAETH NEWYDD AM ISETHOLIAD GORLLEWIN Y RHONDDA

Diolch yn fawr iawn i deulu’r diweddar Vic Davies, y Rhondda, am drosglwyddo i’r Gymdeithas Hanes ddogfennau hynod ddifyr am Isetholiad Seneddol Gorllewin Rhondda dros hanner can mlynedd yn ôl.

Mae’r casgliad yn cynnwys llyfr lloffion gyda thoriadau o’r wasg sy’n dwyn i gof holl fwrlwm yr ornest hanesyddol yn 1967 pan lwyddodd Vic Davies i dorri mwyafrif anferth y Blaid Lafur i lawr o 17,000 i 2,306 o bleidleisiau yn unig, gogwydd o 29 y cant i Blaid Cymru.

1967 Rhondda By-election

Yn ogystal mae nifer o lythyrau gwerthfawr iawn, gan gynnwys llongyfarchiadau gan arweinydd Plaid Cymru, Gwynfor Evans, oedd wedi’i ethol yn Aelod Seneddol dros Sir Gaerfyrddin y flwyddyn gynt.

1967 Llongyfarch Vic Davies

Ceir hefyd lythyr ar ran yr SNP gan Dr Andrew Lees o Bearsden ger Glasgow yn gwahodd Vic Davies i deithio i’r Alban i gefnogi ymgyrch Winifred Ewing yn isetholiad Hamilton – yn benodol i gadw cwmni iddi hi wrth fynd i lawr pwll glo yn yr ardal.  Roedd Winnie Ewing wedi cwrdd â Vic rai wythnosau cyn hynny yng Nghynhadledd y Blaid yn Nolgellau.

Mae’n amlwg o weld cynnwys y pecyn fod Vic wedi derbyn y gwahoddiad, mynd i lawr y pwll glo a hefyd annerch rali – achos bod llythyr yn llawysgrifen Winnie Ewing a ysgrifenwyd ar 2 Hydref 1967 yn diolch o galon iddo am ddod a helpu eu gwneud yn llwyddiant.  Bedair wythnos wedyn, aeth Winnie Ewing ymlaen i ennill Hamilton ac ymuno gyda Gwynfor yn Senedd San Steffan.

Ar ôl copïo eitemau ar gyfer dibenion y Gymdeithas Hanes, anfonir y casgliad i’r Llyfrgell Genedlaethol yn Aberystwyth i fod yn rhan bwysig o archif Plaid Cymru.

Hanes Plaid Cymru