Awdur: Rheolwr Gwefan

‘Welwn ni ddim mo’i debyg ‘to’

Arian byw o ddyn, y disgrifiad gore, dyn a wasanaethodd ei gymuned ar sawl lefel am gyfnod hir.

Roedd cannoedd yn yr angladd yn Eglwys Mihangel Sant, Tongwynlais, ar Fawrth 20, a dwsinau’n gwrando tu fas. Roedd Ifor George Jenkins wedi marw’n 90 oed a derwen gadarn wedi cwympo. Yn y gwasanaeth Band Dirwest Tongwynlais oedd yn cyfeilio, yr un roedd wedi ymuno ag e yn 1953 pan oedd yn canu’r cornet.
Ifor Jenkins arweiniodd ymgyrch i adnewyddu’r hen ffynnon

Cafodd ei eni a’i fagu yn Ffynnon Taf cyn mynd i Ysgol Ramadeg y Bechgyn Caerffili. Pan oedd yn llanc gwibiai yn ôl ac ymlaen ar feic yn cludo negeseuon i’r heddlu oedd yn yr orsaf fydd yn cael ei hailgodi yn Amgueddfa Werin Cymru.

Un diwrnod aeth i mewn i swyddfa recriwtio a phenderfynu ymuno â’r llynges. Os yw’r stori’n wir, yn lle derbyn cyfarwyddyd negododd Ifor fel y gallai ymuno â’r adran gyflenwi. Fe aeth i Ceylon ac ar ddiwedd y rhyfel fe gafodd gynnig aros yn y llynges ond fe ddaeth yn ôl am fod ei deulu’n bwysig.

Ar ôl y rhyfel fe oedd asgellwr chwimwth y tîm rygbi. Roedd yn gynghorydd Taf-Elái o 1973 tan 1991, fe a Gordon Bunn yn gwasanaethu’r ardal i’r Blaid cyn i Gerald Edwards ymuno â’r criw. Ymfalchïodd Ifor yn y ffaith ei fod yn Faer Taf-Elái yn 1991-2, yr aelod cyntaf o Blaid Cymru i ddala’r swydd.

Pan oedd yn gynghorydd roedd wedi gweithio’n galed yn gwella tai, yn dod o hyd i dai i bobol leol. Yr adeg honno roedd gan gynghorydd fwy o rym. Yn 1993 fe ddaeth yn gadeirydd Tai Hafod a Chymdeithas Gofal ac Atgyweirio (Pen-y-bont).

Un o’i hoff feysydd oedd addysg. Fe gynorthwyodd i sefydlu’r ysgol feithrin yn Ffynnon Taf. Fe ddaeth yn llywodraethwr Ysgol Gynradd Ffynnon Taf – roedd wedi bod yn ddisgybl ac yn gwybod ei hanes i gyd.

‘Fe o’dd Mistyr Ffynnon Taf,’ meddai’r cyn Cynghorydd Adrian Hobson, un o’i ffrindiau agosâ. ‘Ro’dd yn nabod pawb, yn creu argraff ar bobol ble bynnag o’dd e’n mynd.’

Ifor drefnodd lifoleuadau i’r clwb pêl-droed a diogelu adeilad y ffynnon. Roedd yn aelod o fwrdd ymddiriedolwyr Crochendy Nantgarw a dadlau’n effeithiol o blaid ailagor y gwaith yn 1991. Roedd yn aelod o is-bwyllgor y clwb rygbi a chwarae rhan allweddol yn y broses adleoli. Cefnogodd y clwb bowlio i’r carn.

Fe ddaeth yn rheolwr Gwasg Ladycat ar Stad Ddiwydiannol Trefforest ac ar un adeg roedd yn rheolwr gwerthu a’i gwsmeriaid yn estyn o Gaerwysg i Birmingham a draw i orllewin Cymru. Mewn colegau yn Aberdâr a Phontypridd roedd yn ddarlithydd astudiaethau busnes.

‘Roedd yn llawn egni,’ meddai Adrian. ‘Wy ddim yn siŵr o ble da’th yr egni. Bydd y pentre’n dlotach hebddo fe.’

Oherwydd ei frwdfrydedd, ei ddyfalbarhad, ei gynhesrwydd a’i hiwmor roedd pob plaid yn ei barchu. ‘Ro’dd e’n ddyn agored iawn,’ meddai Adrian. ‘Os nag o’dd e’n cytuno â rhywbeth, fe fydde fe’n dweud yn syth. Ro’dd yn ddibynadwy.

‘Yn fwy na dim, ro’dd e’n onest ac yn egwyddorol. Dim byd mawreddog. Wy erio’d wedi cwrdd â rhywun fel Ifor. Welwn ni ddim mo’i debyg ‘to.’

Ein rhodd oedd dyn amryddawn.
Ein cur, heb ei ddur na’i ddawn.

Martin Huws

 

COLLI CAWR O’R CWM:

 

Ysigwyd ei gyfeillion a thrigolion yr ardal o glywed am farwolaeth y cyn-gynghorydd Howard Davies, Cwrt Alun Lewis, ar bnawn dydd Llun, 12 Medi, yn Ysbyty Merthyr. Roedd yn 66 oed.

 

Perthynai Howard i un o deuloedd mwyaf adnabyddus Cwmaman a thu hwnt. Hen dad-cu iddo oedd y bardd gwlad Isaac Edmunds (Alaw Sylen), Abercwm-boi, y bu ei englynion yn britho am flynyddoedd bapurau Cymraeg y fro yr oes a fu (Y Gwladgarwr a’r Darian). Merch y bardd, a mam-gu Howard i bob pwrpas, oedd un o artistiaid enwocaf Cwmaman a Chwm Cynon ei dydd: gwraig a elwid gan bawb (yn ôl ffasiwn yr oes) yn ‘Madam Elizabeth Edmunds Price’. O’r un ach y tarddai un o farnwyr amlycaf yr 20G, yr Arglwydd Ustus Edmund Davies a anwyd yn Aberpennar.

 

Edmund Davies, fel cyfreithiwr ifanc, fu’n amddiffyn un o’r ‘Tri’ a losgodd yr Ysgol Fomio ym Mhenyberth, Llŷn, ym 1936 – achos a roddodd yr hwb mwyaf (medd rhai) i genedlaetholdeb Cymreig yr 20G. Ef hefyd, fel barnwr profiadol, a glywodd achos y Great Train Robbers ym 1963; ac ef a benodwyd gan y prif weinidog Harold Wilson i gadeirio’r Ymchwiliad a fu i achos Trychineb Aber-fan (a ddigwyddod ar y 21 Hydref, 1966 – union hannercan mlynedd yn ôl i’r mis hwn).

 

Yn naturiol, bu Howard yn falch o’r cysylltiadau hyn ac yn eu harddel yn yr enw canol, Edmund, a gafodd gan ei rieni Trevor a Nancy Davies. Bu ei dad-cu arall (Tomos Dafis ‘Drapwr’ i’r hen drigolion) yn löwr ac yn ddiacon yn Seion ochr-yn-ochr â thad-cu’r gohebydd hwn. Bu ein mamau yn gyfeillion pennaf ar hyd eu hoesau hefyd – fel y bu Howard a minnau gydol ein dyddiau tan ei farw. Cymaint felly nes bod llawer, pan oeddem yn blant (ac oherwydd tebygrwydd enwau), yn tybied taw brodyr oeddem. Ar lawer cyfri, buom; a diau hyn sy’n peri imi ing am un a fu yn gyfaill cyntaf fy oes.

 

Carai Howard Gwmaman a’i phobl. Bu’n rhan amlwg o fywyd yr ardal ar hyd ei fywyd. Fe’i codwyd yn Byron Street a Milton Street a – lawn cymaint – Seion: yn un o ‘gywion’ Idwal Rees a saint yr achos teilwng hwnnw. Anorfod felly, wedi sefydlu Ysgol Gymraeg Aberdâr ym 1949, y byddai Howard yn mynd iddi ym 1955 gan aeddfedu’n Gymro naturiol o waed ac awydd tan y diwedd.

 

Wedi iddo fynychu Ysgol Ramadeg y Bechgyn, Aberdâr (cyn oes Rhydfelen ac ysgolion tebyg), aeth i Goleg Hyfforddi Cyn-coed. Ond ni apeliai gyrfa athro iddo a gadawodd i ymuno a gwasanaeth Treth y Wlad yn Llanisien. Yno yr arhosodd nes iddo ymddeol ryw chwe blynedd yn ôl.

 

Os taw yng Nghaerdydd y bu ei draed weithiau, yng Nghwmaman y bu ei galon bob tro. Bu ganddo ddiddordeb affwysol mewn chwaraeon – paffio, reslo, ceffylau, moduro ac, yn arbennig, byd y bêl gron. Er nad oedd ef ei hun erioed yn fawr o chwaraewr ar y cae, ymroddodd at hybu pel-droed yng Nghwm Cynon a Chwmaman – lle byddai hynt FC Cwmaman bob amser yn denu ei bryd.

 

Bu’n ysgrifennydd ac yna’n gadeirydd y clwb am flynyddoedd di-ri; ac ef fu’n gwthio’n fwy na’r un i gael meysydd chwarae a chyfleusterau newydd i ieuenctid y cylch yng Nglynhafod (gan fynnu enw Cymraeg – ‘Canolfan Cwmaman’ – ar y cyfan).

 

Gwasanaethodd fel cynghorydd ardaloedd De Aberaman yn enw Plaid Cymru rhwng 1991-95 ac eto rhwng 2008 a 2012. Ar ddechrau’r ‘90au, fe’i penodwyd yn llywodraethwr ac yna’n gadeirydd llywodraethwyr Ysgol Gynradd Glynhafod: swydd a ddaliai tan ddiwrnod ei farw (er na fu modd iddo fod mor gyson â chynt yn eu cyfarfodydd yn ystod tri mis olaf ei fywyd). Bu’r swydd hon wrth fodd ei galon, ac uniaethai yn ddi-feth ag athrawon, rhieni a phlant yr ysgol gan roi o’i orau iddynt am chwarter canrif.

 

Dirywiodd iechyd Howard yn fawr yn ystod y pum mlynedd diwethaf a bu teithio ‘nôl ac ymlaen i ysbyty yn rhan annatod o’i fywyd. Cafodd gyfoeth o gefnogaeth gan ei gyfeillion – nid yn unig ar gyfnodau heulog ond pan fu’n fain arno hefyd. Dylid nodi enwau Philip a Beryl Northey, Alan Hoare, Gwyneth Edwards ac eraill mewn aur am eu ffyddlondeb di-ffael iddo dros gyfnod maith.

 

Cynhaliwyd angladd Howard yn Amlosgfa Llwydcoed fore Gwener, 23 Medi, gyda lluaws yn arddel parch ac yn talu’r gymwynas olaf iddo yno.

 

Fy mraint innau – er mor anodd – fu traddodi teyrnged o galon iddo: teyrnged a leisir hefyd yn yr englynion hyn…

 

DLD.