Cofio Saunders Lewis

Plac Glas ar gyfer cartref Saunders Lewis

20151119PenarthImg_9000

 

Dadorchuddio Plac
Dadorchuddio Plac

Sylw ar Heno 19 Tachwedd 2015

 

Dadorchuddir plac glas Dydd Iau 19 Tachwedd ar y tŷ ble bu Saunders Lewis yn byw ym Mhenarth er mwyn nodi 30 mlynedd ers iddo farw.

Trefnir yr achlysur gan gangen leol Plaid Cymru ynghyd â Chymdeithas Hanes yn Blaid gyda chefnogaeth perchennog presennol y tŷ ers marwolaeth Mr Lewis ac sydd wedi cadw rhai o’r celfi yn ei hen stydi.

Caiff y plac glas coffa ei ddadorchuddio gan gyn-Lywydd y Blaid Dafydd Wigley mewn seremoni yn y tŷ brynhawn Dydd Iau, 19 Tachwedd.  Bydd yr Arglwydd Wigley, cyn-Aelod Seneddol a chyn-Aelod Cynulliad a fu hefyd yn cludo’r arch yn angladd  Mr Lewis, hefyd yn traddodi darlith ar fywyd a gwaddol ei fywyd gyda’r nos yn Ysgol Gynradd Evenlode, Penarth.

Bu Mr Lewis yn bresennol yn y cyfarfod yn Bedwas Place, Penarth, yn 1924 a arweiniodd at ffurfio Plaid Genedlaethol Cymru y flwyddyn ganlynol.  Bu’n un o sefydlwyr y Blaid a’i Llywydd.  Yn ogystal â bod yn weithgar yn wleidyddol, fe’i gydnabyddir yn gyffredinol hefyd i fod yn un o ffigurau llenyddol amlycaf Cymru’r ugeinfed ganrif.  Yr oedd yn dramodydd, yn fardd, yn hanesydd ac yn feirniad llenyddol.

Arweiniai ei ddarlith yn 1962, Tynged yr Iaith at ffurfio Cymdeithas yr Iaith.  Mae wedi’i gladdu ym mynwent Penarth. 

Yn bresennol yn y seremoni ddadorchuddio fydd Bethan Jenkins, llefarydd Cynulliad y Blaid ar Dreftadaeth a’r Iaith Gymraeg, Dafydd Trystan Davies, ymgeisydd Plaid Assembly ar gyfer De Caerdydd a Phenarth a chynrychiolwyr yr Eglwys Gatholig.

Mae croeso i bawb i fynychu’r ddarlith rhwng 7pm a 9.30pm yn Ysgol Gynradd Evenlode, Penarth .  Pris mynediad yw £10 gan gynnwys lluniaeth ysgafn.

 

 

Dadorchuddio Plac Saunders

 

 

 

A hithau’n 30 mlynedd ers marwolaeth Saunders Lewis mae Cangen De Caerdydd a Phenarth wedi trefnu digwyddiadau i gofio ei fywyd a’i gyfraniad dros ei wlad.

Ar 19eg o Dachwedd am 2yh bydd plac glas yn cael ei ddadorchuddio ar ei hen gartref ym Mhenarth.

Gyda’r nos, rhwng 7 a 9, bydd Dafydd Wigley – a fu gynt yn Aelod Seneddol ac Aelod Cynulliad a chludwr yn angladd Saunders Lewis – yn rhoi araith arbennig yn Ysgol Gynradd Evenlode.

Saunders Lewis

Ni ellir goramcangyfrif cyfraniad Saunders Lewis i’r Gymru sydd ohoni a rhaid cofio a dathlu’r cyfraniad hwn.

Mae’r flwyddyn 2015 yn marcio 30 mlynedd ers ei farwolaeth ac rydym ni, Cangen Plaid Cymru Penarth a grŵp Hanes Plaid Cymru wrth ein boddau i gynnal digwyddiad dwy ran i gofio’r dyn a’i fywyd.

Ar ddydd Iau, 19 Tachwedd am 2yp, bydd yr Arglwydd Dafydd Wigley yn dadorchuddio plac glas coffa a fydd yn osodedig ar hen dŷ Saunders yn Heol Westbourne. Mae’r perchenogion presennol yn byw yno ers marw Saunders ac wedi cadw rhywfaint o ddodrefn yn ei astudfa. Rydym yn ddiolchgar iawn am eu cefnogaeth gyda’r achlysur hwn.

Bydd lle ar gyfer y dadorchuddio’n gyfyng iawn felly os dymunwch fod yn bresennol, cysylltwch â Nic Ap Glyn ar niclas.apglyn@btinternet.com <mailto:niclas.apglyn@btinternet.com>

Rhwng 7yh-9yh bydd y prif ddigwyddiad yn cymryd lle yn Ysgol Gynradd Evenlode, Penarth CF64 3PD. Bydd Yr Arglwydd Wigley – cydoeswr i Lewis a chludwr yn ei angladd – yn traddodi darlith gyfareddol a mewnweledol ar fywyd ac etifeddiaeth Saunders Lewis.

Mae hon yn addo bod yn noson ddiddorol a difyr na ddylid ei cholli.

Mae tocynnau ar gyfer digwyddiad yr hwyr ar gael ar y noson am £10 y person ac yn cynnwys lluniaeth ysgafn.

Linc  > Gwefan

 

 

Teyrnged i Vic Davies 1917 – 2015

Vic Davies – Rhondda’s Champion

Vic Davies

Teyrngedau gan Cennard Davies a Leanne Wood a Jill Evans

Traddodwyd y deyrnged hon yn angladd Vic Davies yng Nghapel Bethlehem, Treorci, Ddydd Gwener, 30 Hydref 2015 gan y Cynghorydd Cennard Davies.  Mae Cennard yn frodor o Dreorci ac yn gyn-bennaeth Canolfan Astudiaethau Iaith ym Mhrifysgol Morgannwg (bellach Prifysgol De Cymru).  Mae’n gynghorydd Treorci dros Blaid Cymru er 1999.

Braint yw cael y cyfle hwn i dalu teyrnged i gyfaill a gyfrannodd gymaint i fywyd politicaidd yr ardal hon yn ystod ei oes hir ac ar yr un pryd i gydymdeimlo â’i deulu yn eu colled.

Today we share with Vic’s family their sense of loss, but also take comfort in the knowledge that he led a very long, active and purposeful life and this large congregation is evidence of the high esteem in which he was held both in this community and further afield.

Vic was born in Nanternis, New Quay, Ceredigion in 1917, the youngest of 6 children. His mother died soon after childbirth and his father brought him to Ystrad Rhondda to be reared by his coalminer friend, Tom Thickins and his wife. At first he took the name Thickins and always praised the love, kindness and support that he received from this family. It was only in later life that he learnt of his true background, eventually contacting his blood relatives in Ceredigion and reverting to the name by which we came to know him, Vic Davies.

After leaving Tonypandy Grammar School in 1934, he worked as a mechanic at Central Garage, Pentre and remained there until he was called up in 1940. He returned to the garage in 1945 before moving on to work for various companies including Rhondda Transport, Thomas & Evans and the Ministry of Defence. Vic continued studying in the evenings, eventually gaining qualifications that enabled him to join Pontypridd College of Further Education as a lecturer in motor mechanics. There he stayed until he retired. The urge to study and better himself remained throughout his life. After retiring he registered as a student at the University of Glamorgan and at the age of 73 was awarded a degree in the Humanities.

Whilst in the RAF Vic met his wife, Irene, a native of Hull. They married in 1945 and came to live in Prospect Place, Treorci, sharing the home with his adopted  father, Tom Thickins. They had 3 children, John, Peter, who passed away in 1996 and Ann.

I first got to know Vic in the early 60s, working for him in the 1964 General Election. The prospects weren’t good as Labour were commanding huge majorities. In 1951, Iorrie Thomas had a 22,000 majority and won 81% of the vote here in Rhondda West  when the constituency was half its present size! Everyone else, as you can imagine, lost their deposits. In politics, as in other aspects of life, there are periods of success and periods when you need to plug away until prospects improve. The early 60s was such a period and Plaid owes a great debt to people like Vic who stuck at a thankless task, without ever losing faith or conviction.

In the 1964 General Election, Iorrie Thomas secured 79 per cent of the vote, with Vic coming third behind the Tories. Two years later in 1966, undaunted, he stood again, this time managing to overtake the Tory but still lagging 16,888 votes behind Iorrie Thomas. Then, things changed dramatically.  Iorrie Thomas died suddenly in December 1966. There was a Labour government in power, led by Harold Wilson, and in February 1966 the Parc & Dare Collieries, the largest employer in the area, finally closed and mining families, without alternative employment, felt betrayed. Gwynfor Evans had won a famous by-election victory in July 1966 in Carmarthen and with a by-election in the offing, there was a feeling in the air that things were changing.

Vic was chosen to stand and I was appointed his election agent. The task we were facing was enormous. As George Gale, the Daily Express political correspondent put it the beginning of the campaign, ‘The constituency is surrounded by mountains and Plaid Cymru certainly have a mountain to climb’. We had to box clever and create an impression that we were much stronger than we actually were. Vic’s adoption meeting, for example, was held in Parc Hall, Cwmparc, a fairly small venue, but we distributed hundreds of invitations and when the big day arrived the hall was full to capacity with lots of people standing outside. The urban myth got round that a huge number of people had failed to gain admission to the meeting and, fortunately for us, the size of the hall was hardly mentioned. When the same tactic was used at a subsequent meeting at Judge’s hall, Trealaw even more people arrived, only to be refused admission at the door. Supporters flocked in from all parts of Wales to help in the campaign, ensuring that every house in the constituency was canvassed many times over. The evening before polling day the Parc & Dare was full to the rafters for a final rally, addressed by Gwynfor Evans, Meredydd Edwards, the actor, Illtyd Lewis, the powerful socialist debater as well as Vic himself. It was probably the biggest political gathering that this valley had seen in years and news of its success spread like wildfire. George Gale’s headline in the Express the following morning was simply ‘The Mountain is Moving’.

1967 Car VicDavies Rhondda

Well, it moved – but not far enough. Labour’s majority was slashed from 17,000 to 2,306, a swing of almost 30  per cent. Gwynfor Evans’ victory in Carmarthen had been explained away by saying it was a rural, Welsh speaking constituency but achieving such a result in the English speaking, industrial Labour heartland sent shock waves throughout Britain and was the forerunner of further success in by-elections in Merthyr and Caerffili.  If seats like Rhondda West were to tumble, then Labour’s grip on its fourteen Valley seats would be in grave jeopardy.  Harold Wilson’s government moved fast, announcing relocation of the Royal Mint, no less, to Llantrisant – amid protests from its London workforce and comments by the prominent Labour council leader T Dan Smith that north-east England would benefit from a good dose of Welsh nationalism!  The Mint has been there ever since – quite a legacy.

 

By the time Vic fought the 1970 election, things had seemingly returned to  their previous pattern, with Labour once more in the ascendancy. But Vic kept going, sticking to his socialist principles and his unbending belief in a self-governing Wales.  He continued to fight local elections. Gwynfor Evans describes him in one of his books as a solid, dependable man, balanced in his views.  Although Vic could sometimes appear to be a diffident canvasser on the doorstep he had strong social convictions and was Welsh to the core.  In no way could he be described as flash or colourful, but he had a huge store of dogged determination to achieve his political ends.  He was a strong supporter of Rhondda CND, believing fervently in unilateral nuclear disarmament, and joined with fellow members on the well publicised Christian CND march from Wallingford to Oxford.

In 2010, aged 93, Vic  moved into Tŷ Pentwyn where he was content and well looked after. He spoke enthusiastically about his travels in North America, his interest in boxing and rugby and remained actively interested in politics to the end. His good friend, Roger Price and I tried to keep him informed of developments in Paid Cymru and the politics in general. Fortunately, we also managed to record some of his reminiscences that are now part of the Plaid Cymru history archive.  > Atgofion Vic Davies

It is paradoxical that a man who never won an election made such a political impact on the life of this community. He lived to see the upper Rhondda Fawr become a Plaid Cymru stronghold, Geraint Davies winning the Assembly seat, Plaid Cymru controlling RCT Council, but I hope that he also realised that without his faith, determination and perseverance, that none of this would have been possible.

Diolchwn i Vic am ei ymroddiad, ei argyhoeddiad a’i ddyfalbarhad. Mawr yw ein diolch a’n dyled iddo. Heddwch i’w lwch!

Vic Davies, Man of Principle

A Tribute by Leanne Wood

I’m afraid I can’t talk of my memories and working with Vic when he stood in the famous by-election – I wasn’t born!

When I joined Plaid Cymru in the early 1990s, Vic Davies was coming to the end of his politically active life.

I have fond memories of Vic Davies and Glyn James – the veterans of Rhondda Plaid Cymru – attending constituency meetings, public meetings, social events.

To the end, Glyn was a firebrand.  Vic was too – but in a quiet way.  They complemented each other.

Vic was a thinker.  His points were always very well thought through and always from a point of principle.

Vic was a socialist.

And whenever he made a political contribution – whether in a one-to-one conversation, or in a meeting – his sincerity, his quest for justice and recognition of the underdog shone through.

Today’s generation of political activists owe so much to Vic and the others of Vic’s generation.

And for that – on behalf of all of us – I say thank you, diolch yn fawr iawn.

You laid the foundations for the Wales we know we can be.

You taught us the importance of integrity and principle in politics – and we will continue with your work.

We will build on the foundations that you laid.

Vic – your contribution to the national cause of Wales, the defence of working people and for peace was immense.

From the bottom of my heart I thank you for all that you did and all that you were.

Diolch o galon.  Cwsg mewn hedd.  Nos da Vic.

 

Vic Davies, Rhodda Pioneer

A Tribute by Jill Evans

Mae’n anrhydedd mawr i gael y cyfle heddiw i ddweud rhywbeth. Rwy’n ddiolchgar i’r teulu ac mae meddyliau ni i gyd gyda nhw yn ystod y cyfnod anodd yma.

Hoffwn son am rhai o’r pethau rwy’n cofio mwyaf am Vic. Fe wnaethon ni gydweithio dros y Rhondda, dros Gymru a dros heddwch.

It is a special honour to be asked to speak today. I am grateful to the family and all our thoughts are with them at this difficult time.

I’d like to mention a few of the things I remember most about Vic from the time we worked together for the Rhondda, for Wales and for peace.

I knew the name Vic Davies a long time before I met him, of course. Everyone in Plaid Cymru knows the name. Vic was one of the pioneers, the heroes, who showed us it could be done. There may have been several years between 1967 and 1999, but Geraint’s victory in the Rhondda was Vic’s too.

I was only seven at the time of the famous by-election so I don’t remember that event. But Vic had a big influence on my life that I don’t think he was really aware of. I used to walk to Bodringallt Junior School from my home in Tyntyla Road, where he had also lived when he was young. Every day I passed the marble plaque in the garden by the Star which read “Hiroshima, Nagasaki 1945, Never Again”. Those words were forever etched on my mind. I didn’t understand them when I was little, of course. But I came to understand them only too well.

As a founder member of Rhondda CND, Vic was one of the small group of people who placed that plaque there. I have been active in the peace movement all my life, as he was. I don’t believe that’s a coincidence. Vic helped me understand early on the folly of nuclear weapons.

Having heard the much repeated stories about 1967, I was surprised when I first met the quietly spoken, quite unassuming man that was Vic Davies. It was in a Plaid constituency meeting in the Gelli Hotel. I was in awe of him, but he soon dispelled that. He was more interested in learning about other people than talking about himself.

I remember walking into the bar of the Star Hotel with him for one of the Rhondda CND meetings and being conscious of people looking over and nudging each other. People recognised him, but he seemed oblivious to it, or maybe just pretended to be.

His gentleness was in contrast to the strength of his convictions. He always said it about me – and now I can say it about him – he had steel in him. The strongest beliefs. A socialist, a European, a nationalist and internationalist, he took the side of the weak against the strong, with an absolute dedication to peace and disarmament. He was on every march through the Rhondda.

In the eighties, at the height of the Cold War, he went driving around Eastern Europe, talking to ordinary people, learning about their lives, making friends with those people we were supposed to think of as our enemies, breaking down barriers, venturing behind the Iron Curtain. He was brave as well as everything else.

Talking was one of the things he loved best. He loved a political debate! When Vic came to Plaid Cymru National Council, he was always in the group discussing international affairs and Europe. He listened to other peoples’ views. He was thoughtful and wise and knowledgeable. And highly respected.

He never pushed himself forward – not your usual politician, you might say – but he would encourage others. I am lucky to be one of those people. I will always be grateful for Vic’s support. Whenever I spoke at a meeting, however tricky things got, I knew that if Vic was in the audience I had strong back up! He gave me confidence.

No one was more delighted when I was the first Rhondda member ever elected to the National Executive of Plaid Cymru!

Nicola Sturgeon reminded us in the Plaid Cymru conference last week, that we stand on the shoulders of giants. To me, to all of us, Vic is one of those giants. I will always be grateful for his inspiration, his support, his friendship. A great man who made a difference – to the Rhondda, to Wales – and for peace.

Diolch Vic am yr ysbrydoliaeth, y gefnogaeth a’r cyfeillgarwch.

Fe wnest ti wahaniaeth i’r Rhondda, i Gymru – a dros heddwch.

Hystings ym Mharadwys: Islwyn Ffowc Elis ac Is-etholiad Maldwyn 1962

Darlith Cymdeithas Hanes Plaid CymruIslwyn Ffowc Ellis

Hystings ym Mharadwys: Islwyn Ffowc Elis ac Is-etholiad Maldwyn 1962.

Darlithydd  Robin Chapman.

Cadeirydd  Dafydd Williams.

Pabell y Cymdeithasau 2            

3.30yp Dydd Mercher 5 Awst 2015

Eisteddfod Maldwyn a’r Gororau                 

Refferendwm yr Alban

Ymhlith y Cymry a deithiodd i helpu’r ymgyrch dros annibyniaeth i’r Alban roedd Gwerfyl Hughes Jones, Llanuwchllyn a dau o Abertawe, Mari Evans a Dafydd Williams.  Dyma gofnod answyddogol o’u hwythnos yn yr ‘Hen Ogledd’.

Dydd Llun 15 Medi 2014

‘Pob lwc’.  Dyna’r ffarwel calonogol gawson ni wrth ymadael â’r Bala ar ein ffordd i’r Alban ychydig o ddyddiau cyn y refferendwm annibyniaeth, y tro cyntaf ers canrif i un o’r cenhedloedd Celtaidd herio grym y wladwriaeth Brydeinig.

Siomi ar yr ochr orau ychydig ar ôl croesi ffin yr Alban ar ôl clywed bod ardaloedd fel Dumfries a’r gororau yn llugoer.  Roedd cynifer o bosteri o blaid annibyniaeth i’w gweld ar hyd y ffordd ag yr oedd yn erbyn, ac roedd fel pe bai’r tymheredd yn codi wrth i ni deithio drwy niwl yr hydref i’r gogledd i dref fach Balerno ar gyrion Caeredin a chartref ein ffrind Morag Dunbar, cantores werin o fri sy’n gyfarwydd iawn â Chymru.

2014m09Yes Nicola Alex

Dydd Mawrth 16 Medi

Swyddfa Gordon MacDonald, aelod SNP o Senedd yr Alban oedd pencadlys yr ymgyrch Yes Scotland yn etholaeth Pentlands, Caeredin, a dyna’r lle aethon ni i weithio.  Roedd y drefn yn eithriadol – gwaith yn barod i’r dwsinau o wirfoddolwyr fyddai’n troi lan a chroeso cynnes iawn gan Gordon a’i gydweithwyr i’r Cymry.  Bron iawn fel yr awyrgylch yn is-etholiad Caerffili yn ôl yn y chwedegau – ond roedd rhywbeth tebyg ar led drwy’r Alban benbaladr.

Cyn hir roedden ni wrthi’n dosbarthu yn Saughton, ardal dosbarth gweithiol yng Nghaeredin – taflen fach bwrpasol yn crynhoi prif negeseuon yr ymgyrch ynghyd â phoster coch trawiadol yn annog pobl i bleidleisio Yes a rhoi diwedd am byth ar lywodraeth Dorïaidd!  A’r teimlad oedd bod pobl yn gwrando ar y neges a’i thrafod, mewn ardal fyddai’n cael ei hystyried yn gadarnle i’r Blaid Lafur tan ychydig o flynyddoedd yn ôl.

Saib am fwyd yn y Sainsbury lleol, a’r dyn ifanc yn gweini tu ôl i’r cownter yn falch o weld ein bathodynnau – fe a’i ffrindiau’n gefnogol i’r ochr Yes, meddai.  Yn ôl wedyn i ymgyrchu mewn ardal gyfagos, Stenhouse, ac ymdopi ac ambell i denement lle oedd rhaid perswadio un o’r trigolion i agor y drws i ni ledaenu’r newydd da!

Yna dal y bws 44 i ganol Caeredin i gwrdd â Neasa, menyw ifanc o Swydd Kerry yn Iwerddon sy’n byw yn y ddinas, a hynny yn y Cafe Royale, sydd er gwaetha’r enw yn dafarn arbennig sy’n ymffrostio yn ei chwrw traddodiadol.  Ac roedd bwrlwm y refferendwm yno hefyd.  Dyma Donny wrth y bar yn sôn am rai o’r Cymry oedd wedi helpu’r ymgyrch o blaid annibyniaeth, gan gynnwys un criw oedd yn gwersylla, wyrion Gwynfor Evans yn eu plith.

2014m09Yes Placard

Dydd Mercher 17 Medi

Nid pawb oedd o blaid wrth reswm.  Yn ymgyrchu yn ardal Broomhouse fe gwrddon ni â menyw 92 mlwydd oed oedd yn pleidleisio ‘Nae!’, a’i fflat yn blaster o bosteri’r ymgyrch No.  Er hynny, yn Broomhouse hefyd roedd y gefnogaeth i’r ochr Yes yn ddigon amlwg.  Fel arall oedd y wasg fodd bynnag.  Y diwrnod cyn y refferendwm roedd y papurau tabloid yn ffyrnig yn erbyn, heb unrhyw ymgais i roi lle i’r ddwy ochr.  A hyn yn adlewyrchu natur yr ornest, gyda’r Sefydliad i gyd yn taflu popeth oedd gyda nhw i rwystro’r Alban rhag symud ymlaen – barwniaid y wasg yn ymuno â mawrion gwleidyddol San Steffan, bancwyr, a rhai o benaethiaid cwmnïau mawrion i greu ofnau.

Yn y prynhawn aeth Colin â ni draw i’r Oxgang Road i ddosbarthu sticeri munud olaf i draffig oedd yn aros wrth oleuadau dros dro – nid y dull hyfrytaf o ledaenu’r gair.  Hawdd canfod y gwahaniaeth rhwng pobl y ceir moethus â’r lleill; y mwyaf cysurus eu byd yn tueddu gwrthod yn swta, gydag ambell eithriad, pobl gyffredin yn barotach i dderbyn y posteri glas Yes gyda gras.  Ond roedd y llif o bobl ifainc a gerddai adref o’r ysgol ar ôl pedwar o’r gloch y prynhawn yn ochri’n gryf â’r achos cenedlaethol – a rhai ohonyn nhw dros 16 oed yn gallu pleidleisio’r trannoeth.  Dyna stori fawr y refferendwm, mae’n siŵr – gwrthwynebiad ofnus yr henoed yn erbyn gobaith herfeiddiol yr ifainc am ddyfodol gwell.  Un arolwg ar ddiwrnod y pleidleisio yn darganfod bod mwyafrif pobl dan 55 oed wedi pleidleisio Ie.

2014m09Yes Cerbyd Ymgyrchb

 

Dydd Iau 18 Medi

Y diwrnod tyngedfennol wedi gwawrio.  Roedd pecyn sylweddol o gardiau atgoffa pobl eisoes yn y car a bant â ni i ardal Wester Hailes i’w dosbarthu.  Ardal i’w chymharu â Threlái yng Nghaerdydd, medd rhai, ond ein strydoedd ni yn ddymunol iawn.  Roedd plant adref o’r ysgol wrth gwrs ar ddiwrnod y pleidleisio, ac wrth deithio’r strydoedd dyma gwrdd â geneth ifanc a’i brawd yn cynnal eu harolwg eu hun o ffordd oedd y gwynt yn chwythu, drwy edrych ar bosteri mewn ffenestri a gofyn ambell i gwestiwn wrth bawb oedd yn pasio – a 22-1 o blaid Yes oedd y canlyniad (gan gynnwys tri o Gymru wrth gwrs!).

Wrth i ni ddod at ddiwedd y gwaith, pwy ddaeth rownd y cornel ond dau wyneb adnadbyddus, Lis ac Emyr Puw o Lanuwchllyn, wedi’u hanfon ar yr un dasg!  A dyna geisio cyfrif faint o Gymry oedd wedi gweithio yn y refferendwm o blaid rhyddid, ugeiniau os nad cannoedd mae rhaid, yn gwrthbwyso lleisiau negyddol gwleidyddion Llafur.

Wedyn roedd rhaid troi am ganol Caeredin i brofi tipyn o wefr yr ymgyrch.  Yn sgwâr Charlotte ble gawson ni hyd i le parcio, yn ogystal â’r posteri Ie bu sawl Jac yr Undeb i’w gweld, prawf bod nifer yn y sector bancio a phroffesiynol yn erbyn annibyniaeth i’w gwlad.  Ond lawr o flaen adeilad trawiadol Senedd yr Alban yr ymgyrch o blaid oedd i’w gweld ymhobman, yn dorf liwgar o bosteri glas a baneri’r Alban ac ambell i gerbyd corn siarad yn gyrru heibio i gynhyrfu pethau.  Ac yn siambr y Senedd ei hun, sgwrs â dyn ifanc oedd yn gweithio yn y diwydiant olew ac yn hanu o ardal Gellifedw, Abertawe: fe soniodd am ffrind oedd wedi mynd i bleidleisio Na ond yn bennu drwy fwrw pleidlais o blaid.

Y noson honno yn y Filltir Frenhinol, cwrddon ni â nifer o bobl ifanc  o Gatalunya a Gwlad y Basg, draw ar eu gwyliau i gymryd rhan mewn digwyddiad hanesyddol a’u canu a dawnsio’n ychwanegu at yr hwyl a’r teimlad bod rhywbeth gwirioneddol fawr ar fin digwydd.  Bu tipyn o ddadl gyda mintai o’r grwp Better Together y tu allan i orsaf bleidleisio – a hwythau o blaid taflegrau Trident, go brin y byddwn ni’n dod i ryw gonsensws!

2014m09Yes Campaign tricycle

Dydd Gwener 19 Medi

Wedyn yn ôl i Balerno i aros am y canlyniad.  Am y tro cyntaf, roeddwn i’n dechrau gobeithio y gallai’r ymgyrch o blaid ennill y dydd, er cymaint i’r pen ddal i ddweud fel arall.  Siom felly oedd gweld y cyngor cyntaf i ddatgan, Clackmannan, fynd i’r ochr No ac i’r gobaith am chwyldro bylu.  Ychydig o gwsg cyn gweld ardal Fife yn cadarnhau y byddai rhaid i’r Alban aros rhai blynyddoedd o leiaf cyn ymuno â’r byd.  Braidd yn drist oedd cerdded strydoedd Caeredin i lawr i’r Senedd unwaith yn rhagor, a’r tywydd tarthog yn drych o’n teimladau.  Taro ar draws yr Athro Richard Wyn Jones ar y Filltir Frenhinol, a’i ddadansoddiad ef yn gryno fel arfer.  Wedyn ymlwybro i’r Senedd a gweld ambell i Ddraig Goch yn y dorf, oedd dipyn yn fwy tawedog na’r diwrnod cynt.  Ddiwedd y prynhawn, ergyd arall o glywed drwy neges destun bod arweinydd yr SNP Alex Salmond yn ymddiswyddo ac yntau gymaint o arwr drwy’r gwledydd Celtaidd.

Ond ar y daith yn ôl i Gymru’r noson honno, roedden ni’n dal i deimlo’r cyffro o fod mewn brwydr wirioneddol hanesyddol am enaid chwaer-genedl.  Gyda’r genhadlaeth iau o blaid, does dim amheuaeth gen i y bydd yr Alban yn cerdded ymlaen i annibyniaeth.  Os collwyd y frwydr hon, mae’r freuddwyd yn dal yn fyw.

Dafydd Williams

 

Ymlaen i’r frwydr – Alban 2014

Ymlaen i’r frwydr

gan Alan Jobbins.

2014m09Alan Jobbins YesTeithiodd ysgrifennydd Cymdeithas Hanes y Blaid Alan Jobbins gydag Owen John a Sian Thomas i’r Alban i roi cymorth i’r ymgyrch Ie yn ystod y refferendwm annibyniaeth. Dyma’i stori.

Wrth lanio yn Glasgow roeddwn i’n pendroni beth oedd o flaen Owen, Sian a minnau. A Glasgow’n ddinas bleidiol i Lafur, pa obaith oedd ar gyfer pleidlais ‘Ie’?

Yn fuan iawn, roedden ni yng nghanol yr ymgyrch. Canfasio, dosbarthu taflenni i gartrefi ac yn y strydoedd, canu a llafarganu mewn tyrfaoedd fflach – yn ogystal â churo drysau a staffio gorsafoedd pleidleisio. Un cof arbennig yw canfasio mewn ardal ddifreintiedig ble byddai pleidleisiwr ar ôl pleidleisiwr yn ateb ‘Ie’.

Roedd yr ymgyrch ‘Ie’ yn fendigedig, yn drefnus ac yn weithgar – hyd yn oed yn sicrhau na fyddwn ni’n llwgu!

Roedd Sgwâr San Siôr yn ysbrydoliaeth, gyda baneri, bandiau, areithiau a chymeradwyo. Dim ond ychwanegu i’r hwyl wnaeth gweiddi’r grŵp o Unoliaethwyr yn chwifio Jac yr Undeb.

Aeth y canlyniad yn Glasgow o’n plaid ni – a bydd Refferendwm arall yn anorfod. Ond pryd? Gyda stranciau Cameron ac arweinwyr y pleidiau undebol eraill, cyn hir.

Llun: Alan Jobbins yn Glasgow – cefnogi’r ymgyrch ‘Ie’

 

Cofio Merêd 1919 – 2015

Meredydd EvansCofio Merêd

Yn 95 mlwydd oed, bu farw’r Dr Meredydd Evans, un o genedlaetholwyr mawr ei genhedlaeth.

Bu’n amlwg iawn ym mywyd cyhoeddus Cymru, ond ni phetrusodd rhag gweithredu’n eofn dros ei hiaith a’i diwylliant a’i dyfodol.  Ceir teyrngedau iddo ar: http://www.bbc.co.uk/cymrufyw/31503160

Estynnwn ein dymuniadau gorau i Phyllis a’r teulu.

Clive Reid, Abertawe 1935 – 2014

2014Clive Reid GwyrCafwyd teyrngedau i’r diweddar Clive Reid, Abertawe, a fu farw ym Mis Tachwedd 2014.   Yn gyn-ymgeisydd seneddol Plaid Cymru i Ddwyrain Abertawe ac yn gyn-gadeirydd etholaeth Gorllewin Abertawe, fe gofiwyd am ei fywyd mewn areithiau gan y Parchedig Jill Hayley Harries, Heini Gruffudd a Gruffydd ap Gwent.

Lluniau Clive Reid, drwy garedigrwydd Anne Reid a Heini Gruffudd

Clive Reid, Abertawe

Trist oedd clywed am golli Clive Reid, fferyllydd adnabyddus ac aelod amlwg o’r Blaid. Fe’i ganed yn y Barri, un o deulu morwrol ond daeth i fyw a gweithio yn Abertawe. Dyma’r deyrnged a draddodid yn ei angladd gan Heini Gruffudd.

Braint yw dweud gair am Clive, a chofio am ei foneddigeiddrwydd, ei fwynder, a hefyd ei gadernid.

Diolch byth am y diacon yna yng nghapel Cymraeg Walham Green yn Llundain roddodd y cyngor i Clive ac Anne y bydden nhw’n ymgartrefu yno’n ddi-droi-nôl o fewn dwy flynedd. Trueni na wnaeth llawer o Gymry eraill ymateb yn yr un ffordd â Clive drwy symud yn ôl i Gymru – mae rhyw eironi bod capel Walham Green wedi cau yn 1988. Mae ymateb Clive i’r cyngor yn rhoi awgrym i ni o’i ymroddiad i Gymru, ac o’r modd y gwnaeth benderfyniad i fyw yn llawn fel Cymro.

Fesul tipyn, mae’n debyg, yr aeth ati i feistroli’r Gymraeg, gyda llwyddiant mawr. Fy fyddai’n mwynhau gwersi Cymraeg yn yr ysgol ac aeth ati i astudio Lefel O yn yr iaith. Roedd ganddo berthnasau oedd yn siarad Cymraeg ar ochr ei fam ac roedd yn aelod o’r Urdd. Gwnaeth cwrdd ag Anne sicrhau bod ganddo reswm ychwanegol i ddal ati ac roedd hi’n amser hir cyn bod Sara, David a Mari yn sylweddoli arwyddocâd penderfyniad eu rhieni i fagu teulu ar aelwyd Gymraeg. Roedd Clive yn ymgorfforiad o’r modd y mae’r Gymraeg yn gallu ennill tir.

Roedd y cyfnod y daeth Clive ac Anne i Abertawe’n gyfnod o gyffro mawr yng Nghymru. Dyma gyfnod boddi Tryweryn, Gwynfor yn ennill Caerfyrddin, a sefydlu Cymdeithas yr Iaith. Yn fuan enillodd y Blaid seddau Meirionnydd a Chaernarfon, ac fe wnaeth Clive, gydag eraill, yn siŵr na fyddai tonnau’r deffro cenedlaethol yn osgoi Abertawe.

Ar ôl ymgartrefu yng Nghilâ, a chanddo ef ac Anne blentyn erbyn hyn, daeth yn ymwybodol o’r gwrth-Gymreictod oedd yn amlwg ym mywyd gwleidyddol Abertawe ar y pryd. Doedd Clive ddim yn un i dderbyn y modd yr oedd cynifer o wleidyddion Abertawe, yn enwedig rhai yn y Blaid Lafur, yn barod iawn i droi eu cefn ar eu hetifeddiaeth genedlaethol, a daeth yn llythyrwr brwd i’r papur lleol.

Daeth yn gadeirydd y Blaid yng Ngorllewin Abertawe am dair blynedd a sefydlu hefyd ei siop fferyllydd yn Nhreforys. Roedd ystafell fach yn y cefn yno, a fanna bydden ni’n cynnal sawl seiat yn trafod y Blaid a’r genedl, tra byddai fe’n gweinyddu moddion.

Safodd Clive sawl gwaith mewn etholiadau lleol yn Nhreforys, gan guro Llafur yn 1976, ond heb guro’r Trethdalwyr. Yna safodd ddwy waith, yn gwbl aflwyddiannus druan, yn Nwyrain Abertawe. Daeth yr un pryd yn llefarydd y Blaid ar iechyd.

Roedd ei argyhoeddiadau’n gadarn. Ymgyrchodd dros beidio â lleihau nifer y gwelyau yn ysbytai Gorllewin Morgannwg, ac yn erbyn arddangosfa’r fyddin ym Mharc Margam, a oedd, yn ei farn ef, yn denu ieuenctid i’r lluoedd arfog heb iddynt sylweddoli’r peryglon na’r goblygiadau moesol.

Yma yn Abertawe roedd ymgyrchoedd i sefydlu ysgol gyfun Gymraeg, a’r ymgyrch yn cael cyngor doeth Clive am beidio â bodloni mynd i’r Sandfields o dan gysgod y gwaith cemegol.

Cyn hynny pan ddaeth yr Arwisgo ar ein traws yn 1969, roedd Clive yn ddigon dilornus ohono. Nid y pantomeim hwnnw oedd y peth pwysig iddo fe’r flwyddyn honno, ond sefydlu Ysgol Gyfun Ystalyfera. Beth oedd e i’w wneud, felly, pan gafodd ei wahodd gan drigolion Lôn Camlad, i agor eu parti stryd? Roedd rhai ohonyn nhw’n gwsmeriaid yn ei siop, ac roedden nhw’n gweld yr achlysur yn ddathliad cenedlaethol. Doedd dim amdani, wrth gwrs, ond mynd yno i agor y parti, a minnau’n tynnu lluniau, a deall bod mwy nag un syniad o Gymru.

Meddai fe iddo glywed ymgeisydd Llafur un tro yn ceisio argyhoeddi ei gwsmeriaid yn ei siop, heb wybod ei fod yntau’n clywed, gan ddweud wrthyn nhw “We are not Nationalists, we are Internationalists”. Gwyddai Clive mai ‘British nationalist’ oedd hwnnw ac nad oedd ei ryng-genedlaetholdeb yn mynd ag ef ymhellach na Llundain.

Ac roedd Clive yn sicr yn arddel safonau gorau rhyng-genedlaetholdeb. Roedd yn ymddiddori yng ngwledydd bach Ewrop, a Llydaw yn hoff gyrchfan iddo fe. Roedd ganddo gyfranddaliadau yng nghwmni llongau P&O, a oedd yn caniatáu iddo deithio am hanner pris i’r cyfandir gyda’i gar a’i garafán, a chymerodd ei deulu ar sawl taith i Lydaw a Ffrainc yn arbennig. O dan ei ddylanwad fe fentrais i hefyd i fyd y cyfranddaliadau, a chael teithio’n rhad gyda’r teulu i Ewrop. Daeth twnnel y sianel a hedfan rhad i chwalu gwerth y cyfranddaliadau, ond fe barhaodd Clive â’i deithio.

Ar ôl ymddeol byddai’n dal ar gyfleoedd i ddadlau achos Cymru a’r Gymraeg. Yn ddiweddar bu’n gohebu yng nghylchgrawn Cymdeithas y Fferyllwyr ar fater cael presgripsiynau Cymraeg wedi i gwmni Morrisons ym Mangor wrthod derbyn presgripsiwn Cymraeg. Roedd Clive, wrth gwrs, ers llawer dydd, wedi bod yn argraffu rhai Cymraeg yn ôl yr angen. Yn ei lythyr mae Clive yn holi pam mae’r Gymraeg yn cael ei gweld yn broblem, a Chymru’n wlad ddwyieithog, fel llawer o wledydd eraill y byd. Ac yna mae’n atgoffa’r darllenwyr mai Lladin oedd iaith presgripsiynau hanner can mlynedd yn ôl.

A dyna sut un oedd Clive: yn wybodus, yn gydwybodol, un ar argyhoeddiad, yn un a wasanaethai ei gymdeithas a Chymru, gyda’r safonau uchaf.

Gallwch chi, ei etifeddion a’i ddisgynyddion, fod yn falch ohono, gan gofio’i ofal di-ben-draw amdanoch. Fe gofiwn ninnau amdano gyda’r parch dyfnaf, gan ddiolch am ei gyfraniad, a chofio’r un pryd am ei ferch, oedd mor annwyl iddo, i chithau ac i ninnau.

Heini Gruffudd

 

2014Clive Reid Llun Ymgyrch

Cofio Clive Reid

Fe gwrddais i â Clive am y tro cyntaf yn y ‘60au cynnar, ar ôl i mi ddychwelyd o’r coleg yn Aberystwyth, trwy gysylltiad ein dau â Phlaid Cymru. Mae’n debyg ei fod e’ wedi dod i fyw yn Abertawe, ar ôl byw yn Llundain am ddwy flynedd, yn llawn brwdfrydedd am bopeth oedd yn dda yng Nghymru ac awydd i rannu ac amddiffyn yr hyn a ystyriai i fod yn drysorau’r genedl. Dyma oedd ei freuddwyd a gwelai Blaid Cymru fel y cyfrwng gorau i’w gwireddu.

Ar y cyfan ‘roedd gwleidydda yn Abertawe yn weddol ddigynnwrf y pryd hynny ond newidiodd popeth yn sydyn yng Ngorffennaf 1966 pan enillodd Gwynfor Evans Is-etholiad Caerfyrddin. ‘Roedd Cymru ar dân ac ‘roedd y cyfnod a ddilynodd, gydag is-etholiadau yn y Rhondda a Chaerffili, yn eithriadol o gynhyrfus. ‘Roedd popeth yn bosibl. ‘Roedd Clive yn ei chanol hi ac wrth ei fodd yn y bwrlwm a’r cynnwrf. ‘Roedd ambell un wedi nodi’n dawel bod Clive, fel Gwynfor, yn dod o’r Barri ac wedi dysgu Cymraeg. Hwb pellach i’n disgwyliadau!

Daeth gorchymyn o’r Swyddfa yng Nghaerdydd bod yn rhaid i’r Blaid sefyll ym mhob sedd seneddol yng Nghymru yn yr Etholiad Cyffredinol nesaf. Yn hollol annisgwyl fe gymerodd pethau dro personol i mi. Un noson yn Yr Olchfa fe atebais y drws a darganfod y Dr J.Gwyn Griffiths a Clive ar y trothwy. Fe ildiais i’w ble i sefyll fel ymgeisydd yng Ngorllewin Abertawe ac fe agorodd ffenestr newydd yn fy mywyd.

Ymhen amser fe drodd Clive ei sylw fwy fwy i Ddwyrain Abertawe a daeth yr ystafell gefn yn siop Reid Chemist ar Sgwâr Treforys yn ganolfan gweithgarwch y Blaid. ‘Roedd llythyron treiddgar Clive yn yr Evening Post yn ffynhonnell ysbrydoliaeth i Bleidwyr ym mhob man ac ‘roedd ei ymroddiad i ymladd dros bobl Dwyrain Abertawe yn arbennig yn siampl i ni gyd. Maes o law fe safodd Clive ei hun fel ymgeisydd seneddol .

‘Rydym yma heddiw i gofio ac i ddiolch am Clive y gwladgarwr, yr ymgyrchydd dros gyfiawnder, y fferyllydd a’r Cristion ond, yn fwy na dim, am Clive y dyn, y gŵr bonheddig gwâr, y ffrind a’r penteulu. Iddo ef ei deulu oedd gyntaf – Anne, Sara, David, Mari a’r wyrion. ‘Rydym yn gwybod nad oedd bywyd wastad yn rhwydd i’r teulu yma ond mewn storm ac hindda ym mynwes ei deulu oedd Clive am fod.

‘Rydym i gyd yn gyfoethocach o adnabod Clive ac mae’r byd yn well lle o’i herwydd ef.

Diolch i ti Clive.

Gruffydd ap Gwent

 

 

 

Ffotograffydd yn cyflwyno lluniau o’r 1960’au

1964 Meirionnydd yn Diolch i Gwynfor
1964 Meirion yn Diolch i Gwynfor

Mae’r Ffotograffydd Tudur Owen, o Groesor, wedi cyflwyno cyfres o luniau yn dyddio nôl i 1964 i Gymdeithas Hanes Plaid Cymru. Ymhlith y lluniau mae Cyfarfod Mabwysiadu Elystan Morgan yn Ymgeisydd 1964. Dathliadau yng Nghynhadledd Plaid Cymru 1996 yn dilyn llwyddiant Gwynfor Evans yn yr Is-etholiad, ymgyrch Is-etholiad Caerffili 1968 ac ymgyrch Dafydd Wigley ym Meirionnydd 1970.

Dywedodd Dafydd Williams, Cadeirydd y Gymdeithas, “Mae’r casgliad yma yn ychwanegiad sylweddol i’r archif ac rydym yn falch fod gweithgarwch a bwrlwm cyfnod y 1960au i’w weld yn amlwg yn y lluniau.

“Difyr yw gweld wyneb Winnie Ewing a mintai o’n ffrindiau o’r SNP yn y lluniau, a hynny mewn sawl frwydr gofiadwy – arwydd o’r cyfeillgarwch rhwng ein dwy blaid ar hyd y blynyddoedd.

“Mae’n diolch yn fawr i Tudur Owen am gyflwyno’r casgliad.”

Winnie Ewing a Vic Davies yn Nolgellau 1966
Winnie Ewing a Vic Davies yn Nolgellau 1966

 

Hanes Plaid Cymru