Johnny Mac 1941 – 2015

Fel John Mac yr adwaenid ef gan lawer, gwr brwd, egwyddorol a gweithgar a fu’n gyfrifol am drawsnewid yn gyntaf gangen Cyncoed/Pentwyn ac yn ddiweddarach Etholaeth Canol Caerdydd o Blaid Cymru.

2013Campaigning with John Mac

Fe’i ganwyd yn 1941 a’i fryd erioed oedd ar fynd i’r môr.  Ar ei gyfle cyntaf cafodd le i hyfforddi ar HMS Arethusa yng Nghaint.  Yn 16eg oed aeth ar y Royal Fleet Auxiliary ac mewn amser daeth i Gaerdydd a pharhau gydag astudiaethau morwrol a sefydlu ei gwmni ei hun.  Teithiodd y byd fel master mariner gan dreulio cyfnodau yn Iran, De America a Texas mewn cysylltiad a’i waith, yn cynnwys gweithio at lwyfannau olew.

Cyfarfu John a’i wraig Gwen o Benrhyndeudraeth yng Nghaerdydd, ac ymddiddorodd yn y Gymraeg a diwylliant Cymru.  Roedd yn hoff iawn o gerddoriaeth ac yn ganwr corawl brwd.  Yn ddiweddarach yn ei fywyd y daeth yn weithgar yn wleidyddol ac ymuno a Phlaid Cymru.

Yn unol a’i holl ddiddordebau ymdaflodd ei hun yn gyfangwbl i waith y Blaid gan ddod yn ddiweddarach yn ysgrifennydd Etholaeth Canol Caerdydd gan droi aelodau’r pwyllgor yn ganfaswyr a chymell llawer gyda’i ffraethineb a’i ffordd egniol a chefnogol.

Bu John farw ar y 29ain o Fehefin wedi brwydr fer yn erbyn canser.  Caiff ei gofio fel ymgyrchydd ysbrydoledig  a dyn ei deulu.

Teyrnged i Vic Davies 1917 – 2015

Vic Davies – Rhondda’s Champion

Vic Davies

Teyrngedau gan Cennard Davies a Leanne Wood a Jill Evans

Traddodwyd y deyrnged hon yn angladd Vic Davies yng Nghapel Bethlehem, Treorci, Ddydd Gwener, 30 Hydref 2015 gan y Cynghorydd Cennard Davies.  Mae Cennard yn frodor o Dreorci ac yn gyn-bennaeth Canolfan Astudiaethau Iaith ym Mhrifysgol Morgannwg (bellach Prifysgol De Cymru).  Mae’n gynghorydd Treorci dros Blaid Cymru er 1999.

Braint yw cael y cyfle hwn i dalu teyrnged i gyfaill a gyfrannodd gymaint i fywyd politicaidd yr ardal hon yn ystod ei oes hir ac ar yr un pryd i gydymdeimlo â’i deulu yn eu colled.

Today we share with Vic’s family their sense of loss, but also take comfort in the knowledge that he led a very long, active and purposeful life and this large congregation is evidence of the high esteem in which he was held both in this community and further afield.

Vic was born in Nanternis, New Quay, Ceredigion in 1917, the youngest of 6 children. His mother died soon after childbirth and his father brought him to Ystrad Rhondda to be reared by his coalminer friend, Tom Thickins and his wife. At first he took the name Thickins and always praised the love, kindness and support that he received from this family. It was only in later life that he learnt of his true background, eventually contacting his blood relatives in Ceredigion and reverting to the name by which we came to know him, Vic Davies.

After leaving Tonypandy Grammar School in 1934, he worked as a mechanic at Central Garage, Pentre and remained there until he was called up in 1940. He returned to the garage in 1945 before moving on to work for various companies including Rhondda Transport, Thomas & Evans and the Ministry of Defence. Vic continued studying in the evenings, eventually gaining qualifications that enabled him to join Pontypridd College of Further Education as a lecturer in motor mechanics. There he stayed until he retired. The urge to study and better himself remained throughout his life. After retiring he registered as a student at the University of Glamorgan and at the age of 73 was awarded a degree in the Humanities.

Whilst in the RAF Vic met his wife, Irene, a native of Hull. They married in 1945 and came to live in Prospect Place, Treorci, sharing the home with his adopted  father, Tom Thickins. They had 3 children, John, Peter, who passed away in 1996 and Ann.

I first got to know Vic in the early 60s, working for him in the 1964 General Election. The prospects weren’t good as Labour were commanding huge majorities. In 1951, Iorrie Thomas had a 22,000 majority and won 81% of the vote here in Rhondda West  when the constituency was half its present size! Everyone else, as you can imagine, lost their deposits. In politics, as in other aspects of life, there are periods of success and periods when you need to plug away until prospects improve. The early 60s was such a period and Plaid owes a great debt to people like Vic who stuck at a thankless task, without ever losing faith or conviction.

In the 1964 General Election, Iorrie Thomas secured 79 per cent of the vote, with Vic coming third behind the Tories. Two years later in 1966, undaunted, he stood again, this time managing to overtake the Tory but still lagging 16,888 votes behind Iorrie Thomas. Then, things changed dramatically.  Iorrie Thomas died suddenly in December 1966. There was a Labour government in power, led by Harold Wilson, and in February 1966 the Parc & Dare Collieries, the largest employer in the area, finally closed and mining families, without alternative employment, felt betrayed. Gwynfor Evans had won a famous by-election victory in July 1966 in Carmarthen and with a by-election in the offing, there was a feeling in the air that things were changing.

Vic was chosen to stand and I was appointed his election agent. The task we were facing was enormous. As George Gale, the Daily Express political correspondent put it the beginning of the campaign, ‘The constituency is surrounded by mountains and Plaid Cymru certainly have a mountain to climb’. We had to box clever and create an impression that we were much stronger than we actually were. Vic’s adoption meeting, for example, was held in Parc Hall, Cwmparc, a fairly small venue, but we distributed hundreds of invitations and when the big day arrived the hall was full to capacity with lots of people standing outside. The urban myth got round that a huge number of people had failed to gain admission to the meeting and, fortunately for us, the size of the hall was hardly mentioned. When the same tactic was used at a subsequent meeting at Judge’s hall, Trealaw even more people arrived, only to be refused admission at the door. Supporters flocked in from all parts of Wales to help in the campaign, ensuring that every house in the constituency was canvassed many times over. The evening before polling day the Parc & Dare was full to the rafters for a final rally, addressed by Gwynfor Evans, Meredydd Edwards, the actor, Illtyd Lewis, the powerful socialist debater as well as Vic himself. It was probably the biggest political gathering that this valley had seen in years and news of its success spread like wildfire. George Gale’s headline in the Express the following morning was simply ‘The Mountain is Moving’.

1967 Car VicDavies Rhondda

Well, it moved – but not far enough. Labour’s majority was slashed from 17,000 to 2,306, a swing of almost 30  per cent. Gwynfor Evans’ victory in Carmarthen had been explained away by saying it was a rural, Welsh speaking constituency but achieving such a result in the English speaking, industrial Labour heartland sent shock waves throughout Britain and was the forerunner of further success in by-elections in Merthyr and Caerffili.  If seats like Rhondda West were to tumble, then Labour’s grip on its fourteen Valley seats would be in grave jeopardy.  Harold Wilson’s government moved fast, announcing relocation of the Royal Mint, no less, to Llantrisant – amid protests from its London workforce and comments by the prominent Labour council leader T Dan Smith that north-east England would benefit from a good dose of Welsh nationalism!  The Mint has been there ever since – quite a legacy.

 

By the time Vic fought the 1970 election, things had seemingly returned to  their previous pattern, with Labour once more in the ascendancy. But Vic kept going, sticking to his socialist principles and his unbending belief in a self-governing Wales.  He continued to fight local elections. Gwynfor Evans describes him in one of his books as a solid, dependable man, balanced in his views.  Although Vic could sometimes appear to be a diffident canvasser on the doorstep he had strong social convictions and was Welsh to the core.  In no way could he be described as flash or colourful, but he had a huge store of dogged determination to achieve his political ends.  He was a strong supporter of Rhondda CND, believing fervently in unilateral nuclear disarmament, and joined with fellow members on the well publicised Christian CND march from Wallingford to Oxford.

In 2010, aged 93, Vic  moved into Tŷ Pentwyn where he was content and well looked after. He spoke enthusiastically about his travels in North America, his interest in boxing and rugby and remained actively interested in politics to the end. His good friend, Roger Price and I tried to keep him informed of developments in Paid Cymru and the politics in general. Fortunately, we also managed to record some of his reminiscences that are now part of the Plaid Cymru history archive.  > Atgofion Vic Davies

It is paradoxical that a man who never won an election made such a political impact on the life of this community. He lived to see the upper Rhondda Fawr become a Plaid Cymru stronghold, Geraint Davies winning the Assembly seat, Plaid Cymru controlling RCT Council, but I hope that he also realised that without his faith, determination and perseverance, that none of this would have been possible.

Diolchwn i Vic am ei ymroddiad, ei argyhoeddiad a’i ddyfalbarhad. Mawr yw ein diolch a’n dyled iddo. Heddwch i’w lwch!

Vic Davies, Man of Principle

A Tribute by Leanne Wood

I’m afraid I can’t talk of my memories and working with Vic when he stood in the famous by-election – I wasn’t born!

When I joined Plaid Cymru in the early 1990s, Vic Davies was coming to the end of his politically active life.

I have fond memories of Vic Davies and Glyn James – the veterans of Rhondda Plaid Cymru – attending constituency meetings, public meetings, social events.

To the end, Glyn was a firebrand.  Vic was too – but in a quiet way.  They complemented each other.

Vic was a thinker.  His points were always very well thought through and always from a point of principle.

Vic was a socialist.

And whenever he made a political contribution – whether in a one-to-one conversation, or in a meeting – his sincerity, his quest for justice and recognition of the underdog shone through.

Today’s generation of political activists owe so much to Vic and the others of Vic’s generation.

And for that – on behalf of all of us – I say thank you, diolch yn fawr iawn.

You laid the foundations for the Wales we know we can be.

You taught us the importance of integrity and principle in politics – and we will continue with your work.

We will build on the foundations that you laid.

Vic – your contribution to the national cause of Wales, the defence of working people and for peace was immense.

From the bottom of my heart I thank you for all that you did and all that you were.

Diolch o galon.  Cwsg mewn hedd.  Nos da Vic.

 

Vic Davies, Rhodda Pioneer

A Tribute by Jill Evans

Mae’n anrhydedd mawr i gael y cyfle heddiw i ddweud rhywbeth. Rwy’n ddiolchgar i’r teulu ac mae meddyliau ni i gyd gyda nhw yn ystod y cyfnod anodd yma.

Hoffwn son am rhai o’r pethau rwy’n cofio mwyaf am Vic. Fe wnaethon ni gydweithio dros y Rhondda, dros Gymru a dros heddwch.

It is a special honour to be asked to speak today. I am grateful to the family and all our thoughts are with them at this difficult time.

I’d like to mention a few of the things I remember most about Vic from the time we worked together for the Rhondda, for Wales and for peace.

I knew the name Vic Davies a long time before I met him, of course. Everyone in Plaid Cymru knows the name. Vic was one of the pioneers, the heroes, who showed us it could be done. There may have been several years between 1967 and 1999, but Geraint’s victory in the Rhondda was Vic’s too.

I was only seven at the time of the famous by-election so I don’t remember that event. But Vic had a big influence on my life that I don’t think he was really aware of. I used to walk to Bodringallt Junior School from my home in Tyntyla Road, where he had also lived when he was young. Every day I passed the marble plaque in the garden by the Star which read “Hiroshima, Nagasaki 1945, Never Again”. Those words were forever etched on my mind. I didn’t understand them when I was little, of course. But I came to understand them only too well.

As a founder member of Rhondda CND, Vic was one of the small group of people who placed that plaque there. I have been active in the peace movement all my life, as he was. I don’t believe that’s a coincidence. Vic helped me understand early on the folly of nuclear weapons.

Having heard the much repeated stories about 1967, I was surprised when I first met the quietly spoken, quite unassuming man that was Vic Davies. It was in a Plaid constituency meeting in the Gelli Hotel. I was in awe of him, but he soon dispelled that. He was more interested in learning about other people than talking about himself.

I remember walking into the bar of the Star Hotel with him for one of the Rhondda CND meetings and being conscious of people looking over and nudging each other. People recognised him, but he seemed oblivious to it, or maybe just pretended to be.

His gentleness was in contrast to the strength of his convictions. He always said it about me – and now I can say it about him – he had steel in him. The strongest beliefs. A socialist, a European, a nationalist and internationalist, he took the side of the weak against the strong, with an absolute dedication to peace and disarmament. He was on every march through the Rhondda.

In the eighties, at the height of the Cold War, he went driving around Eastern Europe, talking to ordinary people, learning about their lives, making friends with those people we were supposed to think of as our enemies, breaking down barriers, venturing behind the Iron Curtain. He was brave as well as everything else.

Talking was one of the things he loved best. He loved a political debate! When Vic came to Plaid Cymru National Council, he was always in the group discussing international affairs and Europe. He listened to other peoples’ views. He was thoughtful and wise and knowledgeable. And highly respected.

He never pushed himself forward – not your usual politician, you might say – but he would encourage others. I am lucky to be one of those people. I will always be grateful for Vic’s support. Whenever I spoke at a meeting, however tricky things got, I knew that if Vic was in the audience I had strong back up! He gave me confidence.

No one was more delighted when I was the first Rhondda member ever elected to the National Executive of Plaid Cymru!

Nicola Sturgeon reminded us in the Plaid Cymru conference last week, that we stand on the shoulders of giants. To me, to all of us, Vic is one of those giants. I will always be grateful for his inspiration, his support, his friendship. A great man who made a difference – to the Rhondda, to Wales – and for peace.

Diolch Vic am yr ysbrydoliaeth, y gefnogaeth a’r cyfeillgarwch.

Fe wnest ti wahaniaeth i’r Rhondda, i Gymru – a dros heddwch.

Cofio Merêd 1919 – 2015

Meredydd EvansCofio Merêd

Yn 95 mlwydd oed, bu farw’r Dr Meredydd Evans, un o genedlaetholwyr mawr ei genhedlaeth.

Bu’n amlwg iawn ym mywyd cyhoeddus Cymru, ond ni phetrusodd rhag gweithredu’n eofn dros ei hiaith a’i diwylliant a’i dyfodol.  Ceir teyrngedau iddo ar: http://www.bbc.co.uk/cymrufyw/31503160

Estynnwn ein dymuniadau gorau i Phyllis a’r teulu.

Dr John Davies yr Hanesydd 1938 – 2015

John Davies BwlchllanMae Cymdeithas Hanes Plaid Cymru’n estyn cydymdeimlad i deulu’r diweddar John Davies.  Yn hanesydd o fri bu John Bwlch-llan yn aelod blaenllaw a gweithgar o Blaid Cymru.  Cafwyd nifer o deyrngedau iddo, gan gynnwys y rhain:

 

 

http://www.independent.co.uk/news/people/john-davies-academic-and-broadcaster-whose-peerless-histories-of-wales-were-rich-with-insight-and-fascinating-detail-10054868.html

 

http://www.clickonwales.org/2015/02/the-most-cosmopolitan-of-all-welsh-historians/

 

 

 

 

 

Clive Reid, Abertawe 1935 – 2014

2014Clive Reid GwyrCafwyd teyrngedau i’r diweddar Clive Reid, Abertawe, a fu farw ym Mis Tachwedd 2014.   Yn gyn-ymgeisydd seneddol Plaid Cymru i Ddwyrain Abertawe ac yn gyn-gadeirydd etholaeth Gorllewin Abertawe, fe gofiwyd am ei fywyd mewn areithiau gan y Parchedig Jill Hayley Harries, Heini Gruffudd a Gruffydd ap Gwent.

Lluniau Clive Reid, drwy garedigrwydd Anne Reid a Heini Gruffudd

Clive Reid, Abertawe

Trist oedd clywed am golli Clive Reid, fferyllydd adnabyddus ac aelod amlwg o’r Blaid. Fe’i ganed yn y Barri, un o deulu morwrol ond daeth i fyw a gweithio yn Abertawe. Dyma’r deyrnged a draddodid yn ei angladd gan Heini Gruffudd.

Braint yw dweud gair am Clive, a chofio am ei foneddigeiddrwydd, ei fwynder, a hefyd ei gadernid.

Diolch byth am y diacon yna yng nghapel Cymraeg Walham Green yn Llundain roddodd y cyngor i Clive ac Anne y bydden nhw’n ymgartrefu yno’n ddi-droi-nôl o fewn dwy flynedd. Trueni na wnaeth llawer o Gymry eraill ymateb yn yr un ffordd â Clive drwy symud yn ôl i Gymru – mae rhyw eironi bod capel Walham Green wedi cau yn 1988. Mae ymateb Clive i’r cyngor yn rhoi awgrym i ni o’i ymroddiad i Gymru, ac o’r modd y gwnaeth benderfyniad i fyw yn llawn fel Cymro.

Fesul tipyn, mae’n debyg, yr aeth ati i feistroli’r Gymraeg, gyda llwyddiant mawr. Fy fyddai’n mwynhau gwersi Cymraeg yn yr ysgol ac aeth ati i astudio Lefel O yn yr iaith. Roedd ganddo berthnasau oedd yn siarad Cymraeg ar ochr ei fam ac roedd yn aelod o’r Urdd. Gwnaeth cwrdd ag Anne sicrhau bod ganddo reswm ychwanegol i ddal ati ac roedd hi’n amser hir cyn bod Sara, David a Mari yn sylweddoli arwyddocâd penderfyniad eu rhieni i fagu teulu ar aelwyd Gymraeg. Roedd Clive yn ymgorfforiad o’r modd y mae’r Gymraeg yn gallu ennill tir.

Roedd y cyfnod y daeth Clive ac Anne i Abertawe’n gyfnod o gyffro mawr yng Nghymru. Dyma gyfnod boddi Tryweryn, Gwynfor yn ennill Caerfyrddin, a sefydlu Cymdeithas yr Iaith. Yn fuan enillodd y Blaid seddau Meirionnydd a Chaernarfon, ac fe wnaeth Clive, gydag eraill, yn siŵr na fyddai tonnau’r deffro cenedlaethol yn osgoi Abertawe.

Ar ôl ymgartrefu yng Nghilâ, a chanddo ef ac Anne blentyn erbyn hyn, daeth yn ymwybodol o’r gwrth-Gymreictod oedd yn amlwg ym mywyd gwleidyddol Abertawe ar y pryd. Doedd Clive ddim yn un i dderbyn y modd yr oedd cynifer o wleidyddion Abertawe, yn enwedig rhai yn y Blaid Lafur, yn barod iawn i droi eu cefn ar eu hetifeddiaeth genedlaethol, a daeth yn llythyrwr brwd i’r papur lleol.

Daeth yn gadeirydd y Blaid yng Ngorllewin Abertawe am dair blynedd a sefydlu hefyd ei siop fferyllydd yn Nhreforys. Roedd ystafell fach yn y cefn yno, a fanna bydden ni’n cynnal sawl seiat yn trafod y Blaid a’r genedl, tra byddai fe’n gweinyddu moddion.

Safodd Clive sawl gwaith mewn etholiadau lleol yn Nhreforys, gan guro Llafur yn 1976, ond heb guro’r Trethdalwyr. Yna safodd ddwy waith, yn gwbl aflwyddiannus druan, yn Nwyrain Abertawe. Daeth yr un pryd yn llefarydd y Blaid ar iechyd.

Roedd ei argyhoeddiadau’n gadarn. Ymgyrchodd dros beidio â lleihau nifer y gwelyau yn ysbytai Gorllewin Morgannwg, ac yn erbyn arddangosfa’r fyddin ym Mharc Margam, a oedd, yn ei farn ef, yn denu ieuenctid i’r lluoedd arfog heb iddynt sylweddoli’r peryglon na’r goblygiadau moesol.

Yma yn Abertawe roedd ymgyrchoedd i sefydlu ysgol gyfun Gymraeg, a’r ymgyrch yn cael cyngor doeth Clive am beidio â bodloni mynd i’r Sandfields o dan gysgod y gwaith cemegol.

Cyn hynny pan ddaeth yr Arwisgo ar ein traws yn 1969, roedd Clive yn ddigon dilornus ohono. Nid y pantomeim hwnnw oedd y peth pwysig iddo fe’r flwyddyn honno, ond sefydlu Ysgol Gyfun Ystalyfera. Beth oedd e i’w wneud, felly, pan gafodd ei wahodd gan drigolion Lôn Camlad, i agor eu parti stryd? Roedd rhai ohonyn nhw’n gwsmeriaid yn ei siop, ac roedden nhw’n gweld yr achlysur yn ddathliad cenedlaethol. Doedd dim amdani, wrth gwrs, ond mynd yno i agor y parti, a minnau’n tynnu lluniau, a deall bod mwy nag un syniad o Gymru.

Meddai fe iddo glywed ymgeisydd Llafur un tro yn ceisio argyhoeddi ei gwsmeriaid yn ei siop, heb wybod ei fod yntau’n clywed, gan ddweud wrthyn nhw “We are not Nationalists, we are Internationalists”. Gwyddai Clive mai ‘British nationalist’ oedd hwnnw ac nad oedd ei ryng-genedlaetholdeb yn mynd ag ef ymhellach na Llundain.

Ac roedd Clive yn sicr yn arddel safonau gorau rhyng-genedlaetholdeb. Roedd yn ymddiddori yng ngwledydd bach Ewrop, a Llydaw yn hoff gyrchfan iddo fe. Roedd ganddo gyfranddaliadau yng nghwmni llongau P&O, a oedd yn caniatáu iddo deithio am hanner pris i’r cyfandir gyda’i gar a’i garafán, a chymerodd ei deulu ar sawl taith i Lydaw a Ffrainc yn arbennig. O dan ei ddylanwad fe fentrais i hefyd i fyd y cyfranddaliadau, a chael teithio’n rhad gyda’r teulu i Ewrop. Daeth twnnel y sianel a hedfan rhad i chwalu gwerth y cyfranddaliadau, ond fe barhaodd Clive â’i deithio.

Ar ôl ymddeol byddai’n dal ar gyfleoedd i ddadlau achos Cymru a’r Gymraeg. Yn ddiweddar bu’n gohebu yng nghylchgrawn Cymdeithas y Fferyllwyr ar fater cael presgripsiynau Cymraeg wedi i gwmni Morrisons ym Mangor wrthod derbyn presgripsiwn Cymraeg. Roedd Clive, wrth gwrs, ers llawer dydd, wedi bod yn argraffu rhai Cymraeg yn ôl yr angen. Yn ei lythyr mae Clive yn holi pam mae’r Gymraeg yn cael ei gweld yn broblem, a Chymru’n wlad ddwyieithog, fel llawer o wledydd eraill y byd. Ac yna mae’n atgoffa’r darllenwyr mai Lladin oedd iaith presgripsiynau hanner can mlynedd yn ôl.

A dyna sut un oedd Clive: yn wybodus, yn gydwybodol, un ar argyhoeddiad, yn un a wasanaethai ei gymdeithas a Chymru, gyda’r safonau uchaf.

Gallwch chi, ei etifeddion a’i ddisgynyddion, fod yn falch ohono, gan gofio’i ofal di-ben-draw amdanoch. Fe gofiwn ninnau amdano gyda’r parch dyfnaf, gan ddiolch am ei gyfraniad, a chofio’r un pryd am ei ferch, oedd mor annwyl iddo, i chithau ac i ninnau.

Heini Gruffudd

 

2014Clive Reid Llun Ymgyrch

Cofio Clive Reid

Fe gwrddais i â Clive am y tro cyntaf yn y ‘60au cynnar, ar ôl i mi ddychwelyd o’r coleg yn Aberystwyth, trwy gysylltiad ein dau â Phlaid Cymru. Mae’n debyg ei fod e’ wedi dod i fyw yn Abertawe, ar ôl byw yn Llundain am ddwy flynedd, yn llawn brwdfrydedd am bopeth oedd yn dda yng Nghymru ac awydd i rannu ac amddiffyn yr hyn a ystyriai i fod yn drysorau’r genedl. Dyma oedd ei freuddwyd a gwelai Blaid Cymru fel y cyfrwng gorau i’w gwireddu.

Ar y cyfan ‘roedd gwleidydda yn Abertawe yn weddol ddigynnwrf y pryd hynny ond newidiodd popeth yn sydyn yng Ngorffennaf 1966 pan enillodd Gwynfor Evans Is-etholiad Caerfyrddin. ‘Roedd Cymru ar dân ac ‘roedd y cyfnod a ddilynodd, gydag is-etholiadau yn y Rhondda a Chaerffili, yn eithriadol o gynhyrfus. ‘Roedd popeth yn bosibl. ‘Roedd Clive yn ei chanol hi ac wrth ei fodd yn y bwrlwm a’r cynnwrf. ‘Roedd ambell un wedi nodi’n dawel bod Clive, fel Gwynfor, yn dod o’r Barri ac wedi dysgu Cymraeg. Hwb pellach i’n disgwyliadau!

Daeth gorchymyn o’r Swyddfa yng Nghaerdydd bod yn rhaid i’r Blaid sefyll ym mhob sedd seneddol yng Nghymru yn yr Etholiad Cyffredinol nesaf. Yn hollol annisgwyl fe gymerodd pethau dro personol i mi. Un noson yn Yr Olchfa fe atebais y drws a darganfod y Dr J.Gwyn Griffiths a Clive ar y trothwy. Fe ildiais i’w ble i sefyll fel ymgeisydd yng Ngorllewin Abertawe ac fe agorodd ffenestr newydd yn fy mywyd.

Ymhen amser fe drodd Clive ei sylw fwy fwy i Ddwyrain Abertawe a daeth yr ystafell gefn yn siop Reid Chemist ar Sgwâr Treforys yn ganolfan gweithgarwch y Blaid. ‘Roedd llythyron treiddgar Clive yn yr Evening Post yn ffynhonnell ysbrydoliaeth i Bleidwyr ym mhob man ac ‘roedd ei ymroddiad i ymladd dros bobl Dwyrain Abertawe yn arbennig yn siampl i ni gyd. Maes o law fe safodd Clive ei hun fel ymgeisydd seneddol .

‘Rydym yma heddiw i gofio ac i ddiolch am Clive y gwladgarwr, yr ymgyrchydd dros gyfiawnder, y fferyllydd a’r Cristion ond, yn fwy na dim, am Clive y dyn, y gŵr bonheddig gwâr, y ffrind a’r penteulu. Iddo ef ei deulu oedd gyntaf – Anne, Sara, David, Mari a’r wyrion. ‘Rydym yn gwybod nad oedd bywyd wastad yn rhwydd i’r teulu yma ond mewn storm ac hindda ym mynwes ei deulu oedd Clive am fod.

‘Rydym i gyd yn gyfoethocach o adnabod Clive ac mae’r byd yn well lle o’i herwydd ef.

Diolch i ti Clive.

Gruffydd ap Gwent

 

 

 

Marian Morris

Cynghorydd a thân yn ei bol
Bu farw Marian Morris aelod blaenllaw o Blaid Cymru ym Merthyr Tydfil ym mis Rhagfyr 2013.Marian Morris

Bu’n aelod ffyddlon o’r Blaid ers sawl blwyddyn, ac yn aelod o Gyngor Bwrdeistref Sir Merthyr Tydfil yn ystod y cyfnod pan oedd grŵp y Blaid yn llywodraethu dan arweinyddiaeth Emrys Roberts.

Am nifer o flynyddoedd gwasanaethodd ar Bwyllgor Gwaith Cenedlaethol a bu’n Drysorydd Cangen Merthyr.

Yn ei deyrnged iddi ar ran Cangen Merthyr a Rhymni dywedodd Brian Thomas:  “Des i fel sawl aelodau eraill i adnabod Marian gyntaf yn y 1970au pan ddaeth y Blaid yn rym gwleidyddol o bwys yny dref.  Gydag aelodau eraill, fel Emrys, Dafydd Wigley, Gareth a Linda Foster, Gwyn Griffiths (fu er tristwch farw’n ddiweddar) a fy mrawd Geoff, llwyddodd i dorri gafael haearnaidd y Blaid Lafur yn etholiadau’r cyngor ym muddugoliaeth enwog 1979.

Roedd Marian yn ffrind annwyl i ni gyd a chawsom aml i bwyllgor cangen yn ei hystafell flaen gyda sawl cwpanaid o de, coffi a bisgedi.  Gweithiodd yn ddiflino i’w Heglwys leol sef Eglwys Quar yn agos i’w chartref.  Bu hefyd yn aelod o CND am flynyddoedd lawer.

Dylem oll fod yn ddiolchgar i Marian am ei chyfeillgarwch, haelioni ac am ei chariad at Gymru a’r iaith Gymraeg.”

 

Teyrnged Emrys Roberts

Mae gan Margret a minnau atgofion cynnes iawn am Marian o’n hamser ym Merthyr yn y saithdegau. Roedd hi’n fenyw dawel a diymhongar a chanddi gariad mawr at Gymru. Doedd hi byth yn chwilio am na sylw na chlod, ond yn hytrach yn chwilio am waith. Roedd hi’n weithwraig ymarferol benigamp ac yn benderfynol o wthio’r maen i’r wal. Roedd hi’n f’atgoffa yn aml am stori’r crwban chwedlonol a enillodd y ras yn erbyn yr ysgyfarnog.

Pan ddaeth Margret a minnau i Ferthyr, cawsom groeso mawr gan bawb (wel, nid pawb o’r cynghorwyr Llafur efallai!) a phawb yn addo pob math o gymorth inni. Ac fe gafodd y Blaid gymorth mawr gan nifer sylweddol o bobl. Ond, ysywaeth, yn y byd sydd ohoni nid pawb sy’n ei chael hi’n hawdd cadw eu haddewidion. Nid felly Marian. Os oedd Marian yn rhoi ei gair, roedd Marian yn gwireddu ei gair, ac yn cyflawni llawer mwy nag a addawyd.

Er yn dawel, roedd gan Marian haearn yn ei gwythiennau – yn ffyddlon, yn weithgar ac yn llawn dyfalbarhad. Diolch Marian am y rhinweddau hynny.

Mawr yw’n dyled i Marian
A haearn yn ei hanian;
Diflino dyfalbarhad
Er mwyn gweld rhyddid i’w gwlad.

 

Ann Collins 1941 – 2013

Ann Collins

19 41 — 2013

Bu farw Ann Collins cyn faeres Cyngor Sir Bwrdeistref Caerffili yn ei chartref.

Talwyd teyrnged I Ann gan Lindsey Whittle fu’n gydweithiwr ag Ann yn Ward Penyrheol.

Meddai Lindsey Whittle amdani “roedd Ann yn ffrind Annwyl a weithiodd yn ddiflino dros y gymuned y bu mor falch o’i chynyrchioli ers 1985.

Roedd pawb yn hoff ohoni a bu’r newyddion o’I marwolaeth yn gryn ergyd i Ysgol Gynradd Cwm Ifor ble bu Ann yn gyn Gadeirydd y Llywodraethwyr

Roedd Ann hefyd yn gadeirydd pwyllgor Achub y Plant yng Nghaerffili ac ar fin trefnu cyngerdd mawreddog I godi arian I ddathlu 60 mlwyddiant y sefydliad. Bu’n gefnogol I’r elusen ers 1969 a chymerodd y gaderyddiaeth llynedd.

Meddai Lindsey “Byddaf yn gweld ei cholli’n fawr ac mae fy meddwl gyda’r teulu ar yr amser anodd hwn. Roedd Ann yn berson rhyfeddol.

Dywedodd Colin Mann arweinydd grwp Plaid Cymru ar y Cyngor. “Roedd Ann yn berson hyfryd oedd yn trin pawb fel ffrind. Roedd hi gydweithiwr gwerthfawr iawn ac roedd parch mawr iddi gan oll o’r aelodau etholedig a swyddogion yn y Cyngor.

Gwasanaethodd ei chymuned dros nifer o flynyddoedd ac mae’r parch oedd iddi yn ei chymuned yn amlygu ei hun yn y ffaith iddi gael ei hail-ethol dro ar ol tro I gynrychioli trigolion Penyrheol, Trecenydd ac Energlyn.

Roedd Ann yn gefnogwr brwd o Undeb Credyd Plaid Cymru ac yn aelod ffyddlon o Gymdeithas Hanes Plaid Cymru.

Gwnaeth Ann waith cymeradwy yn cynrychioli y Fwrdeistref Sirol yn ystod y dyddiau y bu’n faeres ac is Faer. Bydd colled fawr ar ei hol, gan ei chyd bleidwyr ei ffrindiau lluosog yng Nghymdeithas Gefeillio Caerffili a’r Fro yma ac yn Llydaw ac ymysg y rhai mewn sawl Cymdeithas y bu’n aelod ohoni dros y blynyddoedd.

Mae’n gadael mab, John. Roedd ei ddiweddar wr Cyril hefyd yn gynghorydd gyda Phlaid Cymru a c mae ei chwaer Margaret Sargent yn cynrychioli Ward Penyrheol ar y cyngor.

Anthony Packer 1940 – 2014

Anthony PackerCOFIO LLYSGENNAD O BENARTH A GREODD GYSYLLTIADAU RHWNG CYMRU A LITHWANIA

Rhoddwyd teyrngedau i aelod hirdymor o Blaid Cymru oedd yn Gonswl Mygedol Lithwania yng Nghymru.

Bu farw Anthony Packer, 74 oed, o Salisbury Avenue, Penarth, ar ôl brwydr yn erbyn canser y brostad yn Hosbis Marie Curie Caerdydd a’r Fro.  Daeth tyrfa fawr i Eglwys Sant Joseff ar gyfer offeren i’r meirw ble clywodd y gynulleidfa am ei gyflawniadau lluosog, gan gynnwys nifer o straeon doniol.

Gŵr o gampau academaidd niferus, dyn teulu cariadus a storïwr o fri, roedd ganddo lu o ffrindiau a chysylltiadau.  Roedd yn gymdeithasgar, hapus i gynnal sgwrs a hoff o ddadleu bod gwyn yn ddu, gyda golwg direidus yn ei lygad.

Un o’i brif gampau oedd creu cysylltiadau rhwng Cymru a Lithwania, wrth helpu sicrhau hunaniaeth ryngwladol i Gymru yn Ewrop.  Credai y gallai hybu achos Cymru drwy geisio cydnabyddiaeth o Gymru, ei hiaith, ei diwylliant a’i nodweddion ac fel lle i wneud busnes ar lefel rhyngwladol.  Yn benodol fe geisiodd ddatblygu cysylltiadau clos rhwng Cymru a’r gwledydd Baltaidd, ac fe oedd un o sylfaenwyr y Gymdeithas Faltaidd yng Nghymru yn 1991.

Chwe wythnos cyn datganiad unochrog Lithwania, arweiniodd ddirprwyaeth i’r wlad (ac eto yn 1993) i helpu’r awdurdodau ddatblygu system addysg a sefydliadau eraill yn rhydd o ddylanwad Sofietaidd.

Er bod y wlad yn dal dan reolaeth Moscow, ymwelodd â phencadlys Sajudis, y mudiad dros Lithwania annibynnol, gyda neges o gefnogaeth gan Blaid Cymru, nodyn syml o gefnogaeth a chydymdeimlad ag amcanion y mudiad, yr un cyntaf felly gan unrhyw blaid wleidyddol Brydeinig.

Y weithred herfeiddiol honno arweiniodd at gyfarfod a chyfeillgarwch nes ymlaen gyda Vytautas Landsbergis, Arlywydd cyntaf Lithwania annibynnol.  Yn ystod ei amser yn Gonswl Mygedol, fe greodd gysylltiadau cryf rhwng prifysgolion yng Nghymru a Lithwania yn ogystal â threfnu ymweliad â Chymru gan Vytautas Landsbergis.

Perswadiodd Landsbergis i gyhoeddi ei hunangofiant, gan helpu ei gyfieithu, golygu a’i gyhoeddi.  Yn ddiweddar derbyniodd Urdd y Seren Ddiplomataidd, gwobr uchaf Gwasanaeth Diplomataidd Lithwania, mewn cydnabyddiaeth o’i waith.

Ganwyd Anthony Packer yng Nghaerllion yn 1939 a’i fagu yn Hengoed.  Cafodd ei addysg mewn ysgolion gramadeg ym Mhengam a’r Barri cyn astudio yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Caerdydd (Hanes), Coleg Cuddesdon, Rhydychen (Diwinyddiaeth), Ysgol Economeg Llundain (Gweinyddiaeth Gymdeithasol) a Phrifysgol Lerpwl (Gwaith Cymdeithasol Seiciatryddol).

Dechreuodd ei yrfa yn Llundain yn athro cyn dod yn weithiwr cymdeithasol seiciatryddol mewn ysbytai lleol.  Nes ymlaen fe ddaeth yn Brif Weinyddwr Cymdeithas Lles teuluoedd ac yn Brif Hyfforddwr mewn cwnsela plant yn sefydliad byd-enwog Clinig Tavistock yn Llundain.

Dymunodd ddychwelyd i Gymru gyda’i wraig Ann a’u tri o blant (pedwar wedyn) a daeth yn ddarlithydd ym Mhrifysgol Caerdydd.  Ar y dechrau fe rannodd ei amser rhwng yr Adran Gwaith Cymdeithasol a’r Adran Addysg cyn symud   ymlaen i weithio’n llawn-amser i’r Adran Addysg o 1984 nes iddo ymddeol yn 2001.  Dysgodd Gymraeg iddo’i hun gan helpu hyrwyddo ei defnydd mewn addysg a gwaith cymdeithasol ledled Cymru.

Bu am bedair blynedd yn gyd-olygydd y cyfnodolyn academaidd, y Cylchgrawn Addysg Gymreig, ac am ddwy flynedd yn gadeirydd Adran Economeg a Chymdeithaseg gydag Urdd Graddedigion Cymru.

Gwasanaethai Anthony yn Drysorydd Bord Gron Ryngwladol dros Hyrwyddo Cwnsela (IAC-IRTAC) o 1983 i 1992.  Bu hefyd yn ymddiriedolwr Canolfan Cymru dros Faterion Rhyngwladol a Thrysorydd a Dirprwy Gadeirydd Cymdeithas y Cenhedloedd Unedig yng Nghymru.  Ef hefyd a gynrychiolodd Esgob Catholig Caerdydd ar bwyllgor llywio Fforwm 3 Ffydd y Deyrnas Gyfun.

Bu’n Llywydd Cymdeithas Gonsylaidd dros Gymru a’i hysgrifennydd am chwe blynedd, gan lywyddu dros ehangiad sylweddol a hyrwyddo’i hamcanion o hybu busnes a chysylltiadau diwylliannol rhwng Cymru a’r gwledydd a gynrychiolid gan ei 29 aelod.

Goroesir Anthony Packer gan ei wraig Ann, ei fam, Gleeda, ei blant Rhiannon, David, Cerian a Tomos, merched-yng-nghyfraith Frida a Sasha, meibion-yng-nghyfraith Tony a Geraint, a’i wyrion Kajsa, Oliver, Tomos, Elis, Alys, Annest, William a Steffan.

Allan Pritchard 1943 – 2014

Allan PritchardBu farw Allan Pritchard yn Chwefror 2014, cyn arweinydd Plaid Cymru ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, a ddisgrifiwyd yn “Gawr y Cymoedd”, wedi ymladd yn erbyn cancr.

Mae Allan, a oedd yn 71 ac yn byw yn Oakdale, yn gadael ei wraig Pauline a’i dwy ferch Kailey a Rhayna yn ogystal â thri o wyrion.

Dywedodd Lindsay Whittle, AC Dwyrain De Cymru, “Gwasanaethodd Allan am ddau dymor yn ddirprwy i fi pan oeddwn i’n arweinydd a bu’n arweinydd cyngor Caerffili wedi i fi gael fy ethol i’r Cynulliad Cenedlaethol.

“Roedd Allan yn un o gewri’r cymoedd, yn gymeriad oedd yn llawn ei groen ac yn ymroddedig i wneud ei orau dros ei gymuned ac i gymunedau eraill ar draws y fwrdeistref sirol.

“Roedd Allan yn gerddor, yn fardd, yn chwaraewr rygbi o’r radd flaenaf, yn ddyn teuluol ac yn Genedlaetholwr Cymraeg. Roedd yn Gymro ym mhob ffordd. Teimlaf i’r byw golled ar ôl ffrind agos. Torrwyd ei fywyd yn fyr llawer iawn yn rhy gynnar.

Dywedodd Jocelyn Davies, cyd AC dros Ddwyrain De Cymru, a fu’n aelod o hen gyngor Islwyn gydag Allan: “Roedd Allan ar dân dros ei bentref genedigol, Oakdale – y byddai pob amser yn cyfeirio ato fel y ddinas ar y bryn – yn ogystal â dros ei gymuned a’i wlad ac ni phylodd ei frwdfrydedd ar hyd y blynyddoedd.

“Cysegrodd Allan ei fywyd i wasanaeth cyhoeddus gyda chefnogaeth a dealltwriaeth ei deulu rhyfeddol. Roedd yn wleidydd o ymroddiad a wynebai pob her, byth yn osgoi penderfyniadau anodd. Roedd ei ymddeoliad yn haeddiannol ond llawer yn rhy fyr.”

Dywedodd Colin Mann, arweinydd Plaid Cymru ar gyngor Caerffili: “Roedd Allan yn wirioneddol yn gawr, nid yn unig o ran ei faint ond hefyd o ran ei bersonoliaeth a’i gred. Gwasanaethodd ei blaid a’i wlad ag anrhydedd am ddegawdau lawer.

“Brwydrodd Allan yn ddewr yn erbyn cancr ac ar yr adeg anodd hon mae’n meddyliau yn troi at Pauline, ei ferched a’u teuluoedd.”

Dywedodd Leanne Wood, arweinydd Plaid Cymru: “Roedd Allan yn ddyn rhyfeddol a roddodd cymaint i achos cenedlaetholdeb Gymraeg.

“Roedd ei ymroddiad, ei gred a’i allu i ysbrydoli eraill ac i’w gwneud yn frwdfrydig heb ei ail, tra roedd ei hiwmor a’i gariad o fywyd yn heintus. Roedd pob amser yn gefnogol i fi’n bersonol. Am ei deulu yr ydw i’n meddwl nawr. ”

Ymunodd Allan Pritchard â Phlaid Cymru wedi trychineb Aberfan ac fe’i etholwyd yn gynghorydd i hen Gyngor Bwrdeistref Islwyn yn 1979. Gadawodd yr awdurdod yn 1991 oherwydd galwadau gwaith ond wedi dyfodiad Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili penderfynodd sefyll drachefn yn 1999 gan ennill ei hen sedd yn ward Penmaen yn ôl.

Pan ddaeth Plaid Cymru i rym yn yr awdurdod yn 1999 fe’i etholwyd yn ddirprwy arweinydd gyda chyfrifoldeb dros Bersonél a Moderneiddio. Yn 2008 pan ddaeth y Blaid yn ôl i rym, daeth eto yn ddirprwy arweinydd ac yn Aelod Cabinet dros Adnoddau Dynol a Materion Cyfansoddiadol.

Dechreuodd weithio yn 1957 yn 15 mlwydd oed gyda’r Bwrdd Glo Cenedlaethol dan hyfforddiant i weithio dan y ddaear a gweithiodd ei ffordd drwy’r rhengoedd i ddod yn rheolwr personél yng ngweithfeydd glo Oakdale ac enillodd ddyfarniad Rheolwr Personél gorau’r Flwyddyn y Bwrdd Glo.

Pan gaeodd y lofa, symudodd i Ymddiriedolaeth Busnes Ieuenctid y Tywysog yn 1993 fel rheolwr rhanbarthol dros Dde Cymru gan roi cymorth i dros 300 o bobol ifanc ddifreintiedig i sefydlu busnesau eu hunain.

Yn 1996, daeth Allan Pritchard yn Gyfarwyddwr Datblygiadau dros Ymddiriedolaeth Datblygu Tredegar, i helpu adfywio’r hen dref. Daeth ei ffocws â chysyniadau newydd i’r ardal megis seibergaffis a chyfleoedd hyfforddiant ar gyfer pobol ag anawsterau dysgu.

Roedd yn ddyn rygbi brwdfrydig ac yn gyn gapten ar Dredegar, y Coed Duon, Oakdale a Sir Fynwy (Gwent)

Yn adfyfyrio ar ei yrfa wleidyddol wedi iddo golli ei sedd yn 2012, rhestrodd Allan Pritchard yr hyn a gyflawnodd fel hyn:

· Arwain ymgyrch lwyddiannus yn erbyn y bwriad o gau Ysgol Gyfun Oakdale

· Tystio i ddatblygiad Parc Busnes Oakdale ar safle hen waith glo Oakdale, lle cyflogir mwy o bobol nag a oedd yn gweithio yn y lofa cyn iddo gau yn 1989.

· Arwain Caerffili i i gyflawni’r nod o fod y cyngor cyntaf yng Nghymru i negydu Cytundeb Un Statws a chyflwyno Cyflog Cyfartal i fenywod ar gyflog isel.

· Cyflwyno cynlluniau llwyddiannus iawn ar gyfer hyfforddiant a phrentisiaethau o fewn y cyngor

· Rhewi treth y cyngor am ddwy flynedd yn olynol, yr unig gyngor yng Nghymru i gyflawni hyn.

· Adfywio canol trefi gydag Adfywiad Glowyr y Coed Duon, agor llyfrgelloedd newydd neu rhai wedi’u hadnewyddu ynghyd â gwasanaethau cwsmeriaid yn gyntaf ym Margoed, Rhisga, y Coed Duon, Abercarn a Chaerffili

 

Teyrnged i Eirian Llwyd 1951 – 2014

Eirian LlwydYn dawel yn Ysbyty Gwynedd yn Ionawr 2014 ac wedi salwch byr bu farw’r genedlaetholwraig a’r arlunydd Eirian Llwyd yn 63 oed.  Roedd Eirian yn wraig i gyn-arweinydd Plaid Cymru a’r cyn aelod Cynulliad a Seneddol dros Ynys Môn, Ieuan Wyn Jones.  Roedd hefyd yn fam arbennig i dri o blant, Gerallt, Gwenllian ac Owain, ac yn nain i chwech o wyrion ac wyresau.

Datganiad gan y teulu.

Mae cyfraniad Eirian wedi bod yn amhrisiadwy – mi roddodd oes o gariad i’w ffrindiau a’i theulu, oes o wasanaeth i’w chenedl a’i chyd-ddyn, ac yn fwy diweddar mae hi wedi gweithio gydag angerdd ym maes y celfyddydau.

Cymhwysodd fel nyrs yn Lerpwl 1969-73 ac yna gweithredu fel bydwraig yn Ysbyty Llanelwy.

Hanai o Brion ger Dinbych, ac yr oedd yn caru ei hardal a’r fro ei magwyd hi ynddo yn angerddol. Lle bynnag y treuliai ei hamser, dychwelai i Danywaen, fferm y teulu, yn gyson i dderbyn maeth ac ysbrydoliaeth. Roedd John ei brawd a Bethan ei chwaer yn golygu cymaint iddi.

Priododd gyda Ieuan yn 1974 – deugain mlynedd a mwy o gariad a chyfeillgarwch cadarn.

Mi roddodd Eirian pob cefnogaeth posibl iddo yn ystod ei yrfa wleidyddol fel Aelod Seneddol, Aelod Cynulliad, Arweinydd Plaid Cymru ac fel Dirprwy Brif Weinidog Cymru’n Un. Heb ei chefnogaeth gyson a pharhaol hi ni allai fod wedi cyflawni cymaint.

Bu’n gweithio i hybu lle merched mewn gwleidyddiaeth, gan fod yn gyfrifol am welliannau i gyfansoddiad y Blaid yn y 1980au a sicrhau lle amlycach i ferched ym mhrif bwyllgorau’r Blaid. Brwydrodd yn erbyn rhagfarnau oddi mewn i’w phlaid ei hun a thu hwnt, a gwneud popeth o fewn ei gallu i sicrhau tegwch a chyfartaledd i ferched yn rhengoedd y pleidiau gwleidyddol.

Eirian oedd yn gyfrifol am sefydlu Cangen y Rhyl o Gymorth i Fenywod yn y 1970au a 1980au. Perswadiodd Cyngor Sir Clwyd a’r Cyngor Bwrdeistref i ariannu hafan neu noddfa i ferched yn y dref, a helpodd i sicrhau cartref dros dro i ferched a phlant oedd yn dioddef trais yn y cartref. Brwydrodd yn galed i newid agweddau oddi mewn i’r asiantaethau lleol, megis adrannau gwasanaethau cymdeithasol, y gwasanaeth iechyd a’r heddlu. Roedd hyn mewn cyfnod pan nad oedd llawer o’r asiantaethau yn cydnabod bod angen ymyrraeth mewn achosion o drais yn y cartref.

Cymhwysodd fel ymwelydd iechyd ar ôl symud i Ynys Môn a bu’n gweithio yn y maes hwnnw tan ddiwedd y 1990au. Roedd yn uchel ei pharch a’i chonsyrn am blant a theuluoedd mewn angen yn amlwg iawn. Brwydrodd i sicrhau chwarae teg iddynt. Ysgrifennodd thesis ar ddamweiniau i blant yn y cartref ac fe drefnodd seminar ar y pwnc gan ddod a’r holl asiantaethau dan yr un to. Gweithredwyd nifer o’r argymhellion, gan gynnwys gwneud llefydd chwarae i blant yn fwy diogel.

Yn 2001, newidiodd gyfeiriad a graddiodd ym maes arlunio yn Athrofa Caerdydd. Arbenigodd ym maes print a dangoswyd ei gwaith yn gyson yng Nghymru a thu hwnt. Creodd waith mewn sawl cyfrwng print a’i gwaith yn aml yn seiliedig ar fyd natur, henebion ag eglwysi Ynys Môn, gan ddefnyddio cyfryngau megis torluniau, ysgythriadau a lithograff.

Gyda dwy ffrind, sefydlodd gwmni Y Lle Print Gwreiddiol, i ddod a phrintiadau gwreiddiol nifer o artistiaid blaenllaw Cymru i sylw cynulleidfa ehangach. Teimlai Eirian yn angerddol fod angen gwerthfawrogi a deall printiadau gwreiddiol yn well, a’i gweld fel ffordd eitha fforddiadwy o brynu gwaith gwreiddiol gan rai o artistiaid gorau’r genedl. Dechreuodd y fenter drwy gynnal stondin yn Neuadd Arddangos yr Eisteddfod Genedlaethol, ac erbyn hyn, aethpwyd a’r gwaith i sawl oriel yng Nghymru, gan gynnwys Ucheldre yng Nghaergybi, Plas Glyn y Weddw Llanbedrog, Wrecsam a Chaerdydd. Yn ddiweddar aethpwyd a gwaith gwneuthurwyr print o Gymru i Frwsel ac Amsterdam.

Roedd Eirian wedi cynnull cyfarfodydd o wneuthurwyr print ledled Cymru a cheisio dwyn perswâd arnynt i sefydlu Cyngor Print yng Nghymru. Gwelai hyn fel ffordd i roi llwyfan hyd yn oed yn well i artistiad.

Mewn sawl ffordd yr oedd Eirian yn arloeswraig, yn ymgyrchydd o argyhoeddiad a chanddi weledigaeth glir o’r hyn yr oedd angen ei wneud ym mha bynnag faes y gweithiai ynddo. I lawer o’i chyfoedion a chydweithwyr yr oedd yn ysbrydoliaeth.

Yn fam arbennig i dri o blant, Gerallt, Gwenllian ac Owain, mae hi wedi ymfalchïo yn eu llwyddiant ac mae’n nain i chwech o wyrion ac wyresau, Elin a Tomos, Annest a Rhodri, Morgan a Megan. Mae Eirian wedi gofalu amdanynt yn gyson ac wedi trosglwyddo iddynt ei chariad at gelf ac at fyd natur.

Roedd Eirian yn genedlaetholwraig frwd, a bu’n ymgyrchu dros y Gymraeg gyda Chymdeithas yr Iaith gan gymryd rhan mewn llu o brotestiadau yn y 1960s a 1970s. Yn y Blaid gweithiodd yn agos gyda Ieuan, ac yntau yn dibynnu llawer arni am gefnogaeth, am gyngor a gwaith ymgyrchu.

Roedd gan Eirian ffydd gref, ac yn ystod ei salwch, fe ddangosodd gadernid anghyffredin, ac wynebu’r cyfan gyda gras ac urddas. Daethom i’w hadnabod yn well a bu’n fraint i’w theulu a chyfeillion agos fod yn ei chwmni. Rydym yn well pobl o’r herwydd.

Hanes Plaid Cymru