Categori: Gweithgareddau y Gymdeithas

Gweithgareddau y Gymdeithas. Society Activites

Cofio Harri Webb 1920 -1994

Nodwyd canmlwyddiant geni’r bardd gwladgarol nodedig Harri Webb gyda seremoni pan roddwyd blodau ar ei fedd yn Eglwys y Santes Fair, Penard, Gŵyr (12 dydd Dydd Llun 7 Medi 2020). 

Ganwyd Harri Webb yn 45 Tycoch Road, Abertawe a’i fagu yn Catherine Street ger canol y ddinas.  Roedd gydag ef gysylltiadau teuluol cryf â Phenrhyn Gwyr.

Daeth yn ffigur amlwg ym Mhlaid Cymru, gan olygu papur Saesneg y mudiad Welsh Nation a sefyll yn ymgeisydd drosti yn etholaeth Pontypwl yn etholiad cyffredinol 1970.

Enillodd Harri Webb fri yn fardd yn ystod y 1960au, pan ddechreuodd y mudiad cenedlaethol gynyddu yng nghymoedd diwydiannol y De, a bu’n gyfrannwr rheolaidd i’r cylchgrawn Poetry Wales.

Dywedodd yr Athro Emeritws Prys Morgan fod Harri Webb wedi llwyddo ennill poblogrwydd mawr fel bardd.

“Er bod ei waith yn bennaf yn Saesneg, doedd neb yn fwy o Gymro twymgalon na Harri “.

Rhoddwyd blodau ar y bedd gan Guto Ap Gwent, Kittle.


Guto Ap Gwent a’r Athro Prys Morgan wrth fedd Harri Webb
ar ôl y sermoni yn Egwlys y Santes Fair,

Noddwyd y seremoni gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru a’r Blaid yn Abertawe a Gŵyr gyda chydweithrediad caredig Ficer Plwyf y Tri Chlogwyn, y Parchedig Peter Brooks a’i chynnal yn ôl y rheolau ymbellhau cymdeithasol.

 

Manylion llawn o fywyd Harri Webb i’w cael yn:

https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-harri-webb-1566453.html

Cartwnau Gwilym Hughes

 

Roedd Gwilym Hughes yn athro yn Ysgol Glan Clwyd (yn Y Rhyl yr adeg honno) ac yn dysgu celf. Roedd yn gartwnydd arbennig, yn wleidyddol a deifiol. Dyma dau gartŵn ymddangosodd yn y Welsh Nation yn darlunio Alec Douglas-Home a Harold Wilson yn berffaith. Mae’n rhaid bod ‘Ban Plaid’ wedi’i gyhoeddi yn 1964 fan bellaf, gan nad oedd ‘ban’ erbyn etholiad 1964.
Roedd y gwaharddiad radio ar Blaid Cymru yn dal mewn grym yn ystod etholiad 1964, a nifer ein hymgeiswyr wedi codi i 23 (allan o’r cyfanswm o 36 drwy’r wlad i gyd). Daeth i ben ym mis Medi 1964, pan gawsom dwy sgwrs bum-munud (ar y teledu, erbyn hynny): yn Gymraeg gan Chris Rees, ein Dirprwy Lywydd ar y BBC, ac yn Saesneg gan Gwynfor Evans ar TWW – dros ddeng mlynedd ar ôl i’r Arglwydd Lord Macdonald a’i Gyngor Darlledu geisio dadlau bod distinctive culture, interest and tastes yn cynnwys gwleidyddiaeth, ar adeg pan oedd tua 80% o’r bobl yn pleidleisio mewn etholiadau cyfffredinol.’
Enillodd Gwilym Hughes etholiad am sedd ar Gyngor Dinesig Y Rhyl.

Ffilmiau Berian Williams ar Amgen

Roedd Berian Williams, Hirwaun, yn Eisteddfodwr brwd ac yn ogystal â beirniadau cystadlaethau bu’n ffilmio pobl yn mynd a dod ar y maes.

Dangosodd Amgen yr Eisteddfod Genedlaethol y ffilmiau a dyma gyswllt i Eisteddfod Caerfyrddin 1974  :- Linc 

Mae’n amlwg o weld y ffilm fod nifer fawr yn ei adnabod ac yn barod i wenu i’r camera. Tybed faint o’r enwogion ydych chi’n gallu enwi?

 

Bu Berian yn athro Botaneg a Gwyddoniaeth yn Lerpwl, Caer ac Arberth. Bu’n ddarlithydd ym Mhrifysgol Cymru Aberystwyth ac roedd yn Is-warden Neuadd Pantycelyn pan oedd yr Hanesydd John Davies yn warden. Cyfieithodd llawer o lyfrau Saesneg i’r Gymraeg gan gynnwys Llyfr y Anifeiliaiad a Llyfr y Coed. Bu farw yn 2015.

Etholiad Merthyr 1970

S.O. – CYMÊR A CHYMRO

Bu S.O. Davies yn AS Llafur dros Ferthyr Tudful o 1934 hyd 1970. Cafodd ei ethol am y tro cyntaf mewn is-etholiad yn dilyn marwolaeth yr AS ILP lleol gyda 51% o’r bleidlais (yn erbyn rhyddfrydwr, ymgeisydd ILP a chomiwnydd) a 68% yn etholiad cyffredinol 1935 yn erbyn yr ILP yn unig. Ond am weddill ei yrfa, cafodd gefnogaeth gan ganrannau a amrywiai rhwng 74% ac 81%. Y Pleidwyr a safodd yn ei erbyn yn y 50au a’r 60au oedd Trevor Morgan (fel cenedlaetholwr annibynnol), Ioan Bowen Rees a Meic Stephens.

Ond cyn etholiad 1970 cafodd gohebydd gyda’r Merthyr Express gip ar restr o ddarpar-ymgeiswyr y Blaid Lafur drwy Gymru, Lloegr a’r Alban. Roedd enw S.O. Davies yno, gyda’r symbol * yn ei ymyl. Gofynnodd y gohebydd i’r argraffwyr beth oedd ei arwyddocâd a chael yr ateb ei fod yn golygu ‘not re-adopted’ gan fod y blaid leol wrthi yn y broses o ddewis olynydd i S.O., er na fu trafodaeth rhyngddyn nhw ac yntau am y penderfyniad. Cyhoeddodd y Merthyr Express y newydd syfrdanol hwn am ollwng un a oedd wedi gwasanaethu ei bobl fel cynghorydd lleol, maer ac aelod seneddol am ddegau o flynyddoedd.

  

Mae’r gweddill yn chwedl. Safodd S.O. fel ymgeisydd ‘Llafur Annibynnol’ (na fyddai’n gyfreithiol-bosib heddiw), gan ennill 51% o’r bleidlais yn erbyn y Llafurwr swyddogol Tal Lloyd (cyn-faer arall). Drwy gyd-ddigwyddiad rhyfedd, dyna’r union ganrannau (o’u talgrynnu) a gafodd yr S.O. buddugol a’i wrthwynebydd rhyddfrydol yn is-etholiad 1934. Yn 1958 cynhaliwyd cynhadledd flynyddol Plaid Cymru yng Nghastell Cyfarthfa, a Tal Lloyd oedd y maer a groesawodd yr aelodau yn swyddogol i’r fwrdeistref yn rhinwedd ei swydd.

Chris Rees oedd ymgeisydd Plaid Cymru yn 1970. Dywedodd wrthyf un tro nad llongyfarch S.O. a wnaeth yn unig yn y cyfrif ond ychwanegu mai dyna’r tro cyntaf iddo fedru dweud mor falch ydoedd nad oedd wedi ennill ei hun! A gwn am o leiaf un aelod o’r Blaid a fu’n helpu S.O. yn ei ymgyrch.

Roedd S.O. Davies yn wladgarwr. Yn y cofnod Wikipedia amdano dywedir: Largely indifferent to party discipline, he defied official Labour policy by championing such causes as disarmament and Welsh nationalism. Cefnogodd fudiad deiseb Senedd i Gymru yn y 1950au, gan ymuno â’r siaradwyr ar y llwyfan mewn rali a drefnwyd gan Blaid Cymru yng Nghaerdydd ym Medi 1953 (gw. y llun ar dudalen 297 o Tros Gymru, J.E. a’r Blaid gan J.E. Jones, 1970). Ac yn 1955 cyflwynodd ei fesur ‘Government of Wales’ yn Nhŷ’r Cyffredin, a baratowyd gyda chymorth gan arbeniwyr o blith aelodau’r Blaid. Ond yn ôl y disgwyl, ni fu ei ymgais yn llwyddiannus.

Dyma un rhan ddifyr o’r drafodaeth ar lawr y Tŷ. Dywedodd S.O. bod cefnogaeth i’r mesur yn dod o ‘Monmouthshire, Cardiff, West —’. Torrodd George Thomas (AS Gorllewin Caerdydd) ar ei draws gan honni: ‘The hon. Gentleman will not get much support there’. Gorffennodd S.O. ei frawddeg yn feistrolgar: ‘— Rhondda, and other places’.

Bu farw S.O. Davies yn 1972, ac yn yr is-etholiad a enillwyd i Lafur gan Ted Rowlands gyda 48.5% o’r bleidlais, cafodd Emrys Roberts, ymgeisydd Plaid Cymru 37.

PHILIP LLOYD

 

Y Parchedig Fred Jones un o sylfaenwyr y Blaid

Y Parchedig Fred Jones (1877-1948) fu un o’r chwech a sefydlodd Blaid Cymru mewn cyfarfod ym Mhwllheli yn y flwyddyn 1925 ac un o’r Cilie, teulu enwog o feirdd Ceredigion.  Bu’n weinidog yn Rhymni, Treorci ac yn Nhal-y-bont Ceredigion, ac yn genedlaetholwr pybyr.

Dafydd Iwan yn traddodi darlith am ei dad-cu, Fred Jones, un o sefydlwyr Plaid Cymru.  Hefyd yn y llun, Ben Lake AS a gadeiriodd y sesiwn yng Nghynhadledd y Blaid yn Abertawe 4 Hydref 2019.

 

 

 

 

 

Dyma recordiad o anerchiad Dafydd Iwan a gyflwynwyd gan Ben Lake, Aelod Seneddol Cerdigion.

 

 

Pwy Oedd Tad-cu Dafydd Iwan?

Y Parchedig Fred Jones (1877-1948) fu un o’r chwech a sefydlodd Blaid Cymru mewn cyfarfod ym Mhwllheli yn y flwyddyn 1925 ac un o’r Cilie, teulu enwog o feirdd Ceredigion.  Bu’n weinidog yn Rhymni, Treorci ac yn Nhal-y-bont Ceredigion, ac yn genedlaetholwr pybyr.

Bydd Dafydd Iwan yn siarad am hanes ei dad-cu mewn cyfarfod arbennig o Gymdeithas Hanes Plaid Cymru yn y Gynhadledd Flynyddol yn Abertawe am 4.40pm  yn y Grand Circle Bar ar Ddydd Gwener 4 Hydref 2019

Bydd yn siarad yn y Gymraeg gyda cyfieithu i’r Saesneg ar y pryd.

 

 

Golwg ar genedlaetholdeb cyn 1925

 

Mewn darlith gynhwysfawr ym Mhabell y Cymdeithasau 2, Ddydd Iau 8 Awst yr Eisteddfod yn Llanrwst 2019 bu Robin Chapman yn olrhain hanes y cyfnod cyn lansio Plaid Genedlaethol Cymru yn 1925

Gellir darllen y ddarlith yma :- Golwg ar Genedlaetholdeb cyn 1925

Gallwch hefyd glywed recordiad o’r ddarlith >

 

 

 

 

Sefydlu Plaid Cymru – Olrhain y Cefndir

Sefydlu Plaid Cymru – Olrhain y Cefndir

Ceir cyfle i glywed sut y cafodd Plaid Cymru ei sefydlu, yn ystod yr Eisteddfod Genedlaethol yn Llanrwst, Dyffryn Conwy eleni.

Bydd yr ysgolhaig nodedig, T Robin Chapman, yn olrhain hanes y cyfnod cyn lansio Plaid Genedlaethol Cymru yn 1925 mewn darlith sy’n dwyn y teitl “Oni Fu Pensaer Eisoes Yn Ein Mysg?”.

Trefnir y ddarlith gan Gymdeithas Hanes Plaid Cymru, a dywed cadeirydd y Gymdeithas y Dr Dafydd Williams y bydd yn bwrw golwg ar gyfnod hanes sydd â gwersi hynod bwysig i’r Gymru gyfoes.

Mae Robin Chapman yn awdur a hanesydd amlwg, a’i waith yn cynnwys bywgraffiad am  Islwyn Ffowc Elis, sef Rhywfaint o Anfarwoldeb (2005) ac Un Bywyd o Blith Nifer: Cofiant Saunders Lewis (2007).

Traddodir y ddarlith yn y Gymraeg ym Mhabell y Cymdeithasau 2, Ddydd Iau 8 Awst am 12:30pm.

Gyda chyfarchion: Dafydd Williams  (daitenby@gmail.com Tel: 07557 307667)

Hanes Plaid Cymru